Tahsin Yücel’in “Yapısalcılık” Yapıtı Üzerine Bir Değerlendirme

Tahsin Yücel’in Yapısalcılık adlı çalışması, ana hatlarıyla, Dilbilim, Budunbilim, Göstergebilim konularını inceleme altına alır. Yücel giriş bölümünde, sanat ve düşün alanının doğasına ve tartışma alanlarına değinerek, farklı disiplinlerinde benzer tanımlanma ve değerlendirilme sorunları yaşadığını söyler. Yapılan tartışmaların yapısalcılığın ana ilkelerinden çok, bu bilim ile organik ilişkisi olan araştırma dallarının, göstergebilim, dilbilim, budunbilim alanlarında yoğunlaşmasına dikkat çeker. Yapısalcılık alanında araştırma yapan bazılarının çeşitli yanlış değerlendirmelere yol açmaları sonucunda, bu önemli bilimin neredeyse tanınamaz bir hale getirilmiş olduğu önemle vurgulanır. Kimi yazarların Sarte örneğinde olduğu gibi, yapısalcılığı felsefe kökenli bir sanat dalı olarak ele almış olmalarına değinir. Aslında yapısalcılığın karmaşık bir alan olmadığını söyleyerek, Saussure ve Greimes’ın yönelimlerine bir giriş yapar. Bunun sonucunda yapısalcı yaklaşımın, felsefi siyasal ya da sanatsal bir öğreti olmadığı amacının tutarlı bir çözümleme yöntemi olduğu ortaya çıkar. Kitabın, yapısalcı düşünceyi tanıtmayı amaçladığı ve tutumunun oldukça yalın olduğa vurgu yapılır. Yapısalcılığın, öncelikle ‘başkası’nı anlama ve ‘başkası’nı anlamanın nesnel koşullarını oluşturma çabası olduğu söylenerek kitabın bölümlerine geçilir.

1. Bölümde Dilbilim açımlanır. Dilbilim Devrimi başlığı altında, Yapısalcılığın tarihsel sürecine bir giriş yapılır. Strauus’un, Amerikalı düşünür, Franz Boas’ı yapısalcı düşüncenin başlıca ustalarından biri saymasını ya da kimilerine göre, Amerikalı dilbilimci Bloomfield’ın yapısalcılığın en önemli öncüsü olarak gösterilmesini örneklenir. Ancak ayrıntıların bırakılıp işin özüne inildiği zaman Ferdinand de Saussure’ün Genel Dilbilim Dersleri adlı yapıtının ana kaynak olarak ortaya çıktığı söylenir. Saussure’ün dönemin dilbilimsel yönelimlerini yetersiz bulmasına değinilerek, dil üzerine, herhangi bir araştırmaya girişebilmek için, öncelikle dilin ne olduğunu anlamak ve bunu sağlayacak temel kavramları belirlemek gerektiği düşüncesinin çalışmalarının merkezini teşkil ettiği vurgulanır. Cenevre Üniversitesi’nde yaptığı dilbilim derslerinin hangi ortamda ve döneminde nasıl değerlendirildiği söylenir. 1950’lerden sonraki çalışmaların Genel Dilbilim Dersleri adlı yapıttan yola çıkılarak gerçekleştirildiği üzerinde durulur. Saussure’ün dil olgusuna yaklaşımının temelini günümüzde yerini yapı kavramına bırakmış olan dizge kavramının oluşturduğu belirtilir. Çeşitli örneklendirmelere gidilerek konu açımlanır. Dili bir göstergeler dizgesi olarak tanımlayan Saussure’ün, ses ayrılıkları olarak değindiği tanımlamaya değinilir. Örnek olarak ‘ağaç’ sözcüğü ele alınarak, bu göstergede ‘ağaç’ sesinin gösteren, ‘ağaç’ kavramının ise gösterilen olarak tanımlandığı vurgulanır. Saussure’ün kendinden önceki dilbilimsel incelemelerden farklı olarak, dilsel olguları artsüremli olarak değil eşsüremli olarak ele aldığı ve tarihsel gelişiminde bu tutumu doğruladığı belirtilir. Sausure’ün, ileride yapılacak olan incelemelerin temelini attığı söylenerek, göstergebilimin ortaya çıkacağı saptaması yapmış olmasına yer verilir. Genel Dilbilim Dersleri’ nin yayımlanmasından on yıl sonra otaya çıkan, Prag Dilbilim Çevresi nin doğrudan doğruya Saussure’den esinlenmiş olduğu söylenerek, Dil ve Ses başlığı altında öncelikle bu konunun incelenmesine geçilir.

         Prag Dilbilim Çevresi’nin de Saussure gibi dilin bir bildirişim dizgesi olduğu görüşünden yola çıkarak incelemelerini eşsüremsel çözümleme yöntemini kullanarak yaptıkları söylenir. Bu araştırmacıların en önemli yanının, Saussure’ün bile olanaksız bulduğu, sözsel yani, bireysel sesleri incelemekten öteye geçemeyen Sesbilgisini aşmış ve dilsel sesleri inceleyen sesbilimini kurmuş olmaları olduğu belirtilir.

         Daha sonra, Prag Dilbilim Çevresi’nin verilerini takip eden ve Saussure’den esinlenen Kopenhag Okulu’nun öncüsü, Hjelmslev’in Genel Dilbilim İlkeleri, Trubetzkoy’un Sesbilim İlkeleri ve Jakobson’un sonraki sürdürdüğü çalışmaların özellikle sesbilime ve değişik dilbilim çalışmalarının yapısalcılığın en verimli yanlarını oluşturduğu söylenir.

         Geleneksel dilbilimin, yapının varlığını benimser görünmekle birlikte, tekil öğeler üzerinde oyalandığı, yapısal dilbilimin ise, her öğenin yapı içinde bir işlevi bulunduğu varsayımında bulunarak öğeden yapıya ulaşmaya çalıştığı söylenir. Bu yaklaşımın temeli olarak eşsüremli bakış açısı öne çıkar. Örnek olarak Saussure’ün satranç benzetmesi verilir.

         Sesbirimsel inceleme açısından, ‘yapı’ ya da ‘kapı’ sözcüklerinin çok değişik biçimlerde söylenebildiği ancak sözcüğün aynı dili konuşan başka bireylerce de anlaşılabildiği sürece, tüm değişik söyleyişlerin aynı biçimin değişkeleri olduğu vurgulanır.

         Barthes’ın giyim düzlemi örneğinin gösterilmesinden sonra, Dil ve Anlam konusuna geçilir. Bu bölümde dilin sessel yapısını belirleyen temel bağların anlam düzleminde de geçerli olup olmadığı ele alınır. Andre Martinet’in bu sorunlara açıklık getirdiği, çift eklemlilik kuramı incele altına alınır. Sesbilimlerin düzenlenim kurallarıyla anlambirimlerin düzenlenim kuralları arasında bir koştuk bulunmasa bile, her iki düzlem açısından aynı türden bağıntının tanımlandığının otaya çıktığı söylenir. Gösterenleri ve gösterilenleriyle birinci eklenimin sunduğu birimler birer gösterge olarak saptanır. Daha sonra, Greimas ve Bloomfield’ın anlambilim konusunun değerlendirmelerine geçilir. Anlatım, içerik, biçim ve anlam terimlerinin Hjelmslev’in yapıtlarında yepyeni bir anlamlar kazandığı vurgulanır.

         Söylem başlığı altında, tümcenin tanımlanması söylem kavramı açısından ele alınır. Marinet’in çözümlemesi örneklenir. Tümce ile söylemim özdeşleştirilmesi düşüncesinin anlaşılır bir çaba olduğu savlanır. Tesniere’ın Yapısal Sözdizimin Temel Kavramları adlı yapıtında, özne ile yüklem arasındaki karşıtlığın dilbilimsel açıdan belirleyici olamadığı düşüncesi örneklenir.

         Bu konuda Jakobson’un bildirilerin iletilme süreci konusunda geliştirdiği çizgenin herkes tarafından benimsendiği dile getirilerek örnekleme yoluna gidilir. Jakobson’un bu gözlemlerinin dilin iki düzleminin, sözce ve sözcelem düzlemlerininin önemini ortaya çıkardığı söylenir. Sonuç olarak, ‘ben’ yerlemlerine göre anlamlandırmaların yapıldığı söylenerek, nesnel söylemin olmadığı yargısı belirir.

         Bölümün sonunda, bu incelemelerin dili kendi öğelerinin bağıntılarıyla tanımlanan bir yapı biçiminde ele alındığı ve yöntemlerinin de, eşsüremlilik/arsüremlilik, dizi/dizim, dil/söz, gösteren/gösterilen, biçim/içerik gibi karşıtlıklar çerçevesinde ilerlediği düşünülür.

         2. Bölüm Budunbilim başlığını taşır. Öncelikle Amerikalı dilbilimci Chomsky’nin üretici-dönüşümsel dilbilgisi yaklaşımı ele alınır. Bazı incelemecilere göre, bu kuramın yapısalcılıktan ayrıldığı bazılarının da örtüştüğü düşüncesi tartışılır. Yücel bu noktada yapısalcılığa yapılan, onun sadece dil konusunu ele aldığı diğer insan bilimlerini incele altına almadığı yönünde yapılan eleştirilerine karşı yorumlamalarda bulunur. Ülkemizdeki bazı yanlış değerlendirmelerin, Strauss dışında kalan tüm yapısalcıların, ele aldıkları konuları, toplumun yapısı ile dilin yapısı arasında herhangi bir fark yoktur diye düşünebildiklerini söyler. Daha sonra bu konuda Strauss ve diğer kuramcılar arasında oluşan yargıların nedenselliğine değinilir. Dil ve kültür ilişkisi bağlamında ortaya çıkan yapının analizine gidilir. Strauss’un ünlü çalışması Yaban Düşünce’den örnekler sunulur. Dilbilime yapılan bu budunbilimsel yaklaşımın sonucunda ekinsel olguları gösterge dizgesi oluşturduğu ve bunlarında tıpkı dil gibi bağıntılar demeti olarak işlevsel açıdan bir iletişim öğesi oldukları düşüncesi vurgulanır.

         İletişimin her toplumda en az üç düzeyde gerçekleştiği belirtilerek, kadın iletişimi, mal ve hizmet iletişimi, bildiri iletişimi olarak saptanır. Kadın iletişimi al başlığı altında, Strauss’un yöntemi ele alınır. Akrabalık ilişkileri üzerinden evlenme konusu ve toplumların yapısı incelenir. Toplum içinde kadın dolaşımını sağlamanın biçimleri düşüncesi açımlanır. Yakın akrabalar arası cinsel ilişkilerin yasaklanması olgusu üzerinden toplum yapılarına göre çeşitli örneklendirmelere gidilir. İlkel toplumlar ile batılı yaklaşımın arasındaki çelişkiler ortaya serilir. Bu bağlamda tekeşlilik ve çokeşlilik olguları ele alınır. İnsanın en önemli uzlaşmasının doğa ile ekin arasında kurduğu uzlaşma olduğu vurgulanır.

         Söylenler alt başlığı altında, doğa ile ekin karşıtlığının çözümlenmesine devam edilir. Strauss’un doğa/ekin, karşıtlığından sonra, ölüm/yaşam, yer/gök vb uzlaşmaz bir takım gerçek karşıtlıklarına yönelinir. Daha sonra, Strauss’un budinbilimsel uğraşının doruğu olarak nitelenen Mythologigues adlı çalışmasının ele alınmasına geçilir. Oedipus söyleni üzerine yaptığı işlemin örneklemesi yapılır. Bu incelemede ortaya çıkan sonucun artsüremli değil eş süremli bir okumayla anlam kazandığı belirtilir.

         Tüm söylenlerin doğadan ekine geçişi ‘mutfak ateşi’nin bulunmasına ve besinlerin pişirilmesine bağlanır. Söylenlerin terimsel incelemelerine geçilerek sınıflandırmaları yapılır.

         Biçim ve Anlam alt başlığı altında, ilk olarak Strauss’un, düşüncelerine karşı yapılan eleştirilerin değerlendirilmesi yapılır. Ona yapılan biçimci olduğu yönündeki eleştirilere örneklerle cevap verilir.

         Strauss’un batılı düşünürlerin yapmış olduğu ilkel/uygar tanımlamasına olan karşı çıkışı önemli bir nokta olarak ele alınır. Bilimsel denilen yapının yorumlamalarına eleştirel yaklaşımını Yaban Düşünce’nin temel özelliklerinde dile getirmiş olduğuna vurgu yapılır.

         Barbar ve Uygar alt başlığı altında bir önceki bölüme paralel olarak yine Strauss’a yapılan eleştiriler ele alınır. Strauss, yapılan eleştiriler karşı, ilerleme düşüncesini yıkmaya çalışmadığını, onu insan gelişimin evrensel bir ulamı halinden bizim toplumumuza özgü, özel bir varoluş biçimi düzeyine indirmeye çalıştım diyerek açıklar. Çalışmaları Avrupa toplumlarının modernist yaklaşımlarına karşı eşsüremli bir yaklaşım modeli ortaya koyar.

         3. Bölümde Göstergebilim ele alınır. Öncelikle Amerikan Okulu olarak adlandırılan, yaklaşım incelenir. Peirce’in göstergebilim alanında Saussure ile olan öncelik durumları ele alınır. Peirce’in göstergebilimi, farklı alanlarda uygulama pratiğine almış olmasına vurgu yapılarak tüm bilgi nesnelerini göstergebilimin konusu haline getirdiği söylenir. Daha sonra Morris’in, Peirce’in dağınık ve değişken göstergebilim anlayışından uzak bir biçimde davranış kuramına dayanarak genel bir göstergebilim kuramı oluşturmaya çalışması ele alınır.

           Daha sonra, Peierce’in göstergebilimsel çalışmalarının mantık kökenli olduğu belirtilerek, Avrupa’da göstergebilimin dilbilim kökenli olduğuna değinilir. Ve Avrupa’daki göstergebilim anlayışı açımlanır. Roland Barthes’ın göstergebiliminin konusunu anlam olarak kesinleştirip, gösterge dizgelerinin, yazın ve tiyatro yapıtlarının, birer anlamlandırma dizgesi oluşturduğu düşüncesi ele alınır. Bu saptaması ile Barthes’ın, dilbilimi göstergebilimin bir kolu olarak düşünen Saussure’ün görüşünün tersini savunduğu ortaya çıkar.

         Bir sonraki alt başlıkta Rus Biçimcileri olarak adlandırılan, Moskova Dilbilim Çevresi ve Şiirsel Dil araştırmaları Derneğinin çalışmaları ele alınır. Saussure’a çok benzeyen bir yaklaşım ile nesnenin kendisini eşsüremlilik düzleminde ele almış oldukları söylenir. Bu incelemelerinde yazarın yaşamı, çağ ve toplum gibi kendi varlığının dışında kalan verileri ele almayarak, her şeyden önce yazınsallık vurgusunu öne çıkardıkları görülür. Propp’un Masalların biçimbilimi adlı çalışması ele alınarak metinlerdeki anlatı kurgusu deşifre edilerek Rus Biçimcilerinin değerlendirilmesi yapılır.

         Göstergebilimsel anlam konusunda ise, genel olarak, Greimas’ın göstergebilim anlayışı incelenir. Göstergebilimin konusunun anlam olduğu düşünüldüğü için öncelikle anlamın ne olduğu sorusu tartışmaya açılır.

         Göstergebilimsel dörtgen başlığı altında ise, anlamlamanın temel yapısı olarak nitelenen bağıntıların örneklenmesi olan göstergebilimsel dörtgen çalışmaları ele alınır. Örneklemeler sonucunda göstergebilimsel anlam çözümlemesinin, özelden genele, genelden özele, bütünden parçaya, parçadan bütüne doru sürekli bir açılım biçiminde eklemlendiği ortaya çıkar. Konuyu desteklemek için Strauss’un doğa/ekin karşıtlığı saptaması çizgileştirilerek verilir. Sonuç olarak, göstergebilimsel dörtgen uygulamasının yalnızca cinsel ilişkilerin ya da kişiler arası bağıntıların çözümlenmesinde değil, herhangi bir dizgenin temel anlam yapısından, değişik dizgelerin karşılaştırılmasına kadar tüm alanlarda yapılabileceği özetlenir.

         Eyleyenler başlığı altında, göstergebilimsel incelemede yüzeysel düzeyin ele alınmasına geçilir. Propp, Greimas ve Tesniere’in bu konuyu açımlayan çalışmalarına değinilir. Propp’un izinden giden bir çalışma yapan, Etienne Souriau adlı Fransız yazarın, tüm oyunların altı ‘oyunsal işlev’ üzerine oluştuğu örneklendirmesi ele alınır.

         Greimas’ın ayrıntılı çözümlemeleri ele alınarak, anlatı kavramını alabildiğince genişlettiği, yazınsal söylemden bilimsel söyleme, ekinsel uzamın kuruluşundan, sıradan bir eylemin hazırlanışına kadar her şeyi bir anlatı çizgesinde çözümlemeye çalışmasının nedenleri üzerinde durulur.

         Koşullandırım Türleri araştırmalarında ise, Greimas’ın bu konudaki örnekleri inceleme altına alınır. Greimas’ın koşullandırmayı öznenin yüklem üzerinde gerçekleştirdiği bir değişim olarak tanımlaması gösterilerek örneklere devam edilir.

         Çözümlemelerin, belirli bil dil ya da dil topluluklarının yapısına göre yapılmasının önemine değinilerek, bunun göstergebilim tasarısının zayıflığı olarak görülmemesi söylenir. Ve göstergebilimin sorunu olarak“insan için dünyanın ve insanın anlamı” olduğu belirtilir.

         Özneler ve Öznellik Alanları başlığında ise, Yapısalcılığın ve göstergebilimcilerin özneyi ve öznenin alanları konusunda yaklaşımları incelenir.

         Greimas’ın İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde verdiği derslerde temelinin atılmış olduğu söylenen göstergebilimin ana çizgileri ile nereden gelip hangi düzeye gelmiş olduğunun özetlenmeye çalışıldığı vurgulanır.

         Çalışmanın IV. Bölümünde Sonuç başlığı altında, Yapısalcılığın sınırları, tarih çerçevesinde değerlendirilmesi ve kavram hakkındaki çekinceler dile getirilir. Yapısalcılığa yapılan eleştiriler ve ondan beklenenler somut olarak ortaya serilir. Toplum için önemli olanın neden yapı değil değişim olduğu ele alınır. Yapısalcılığın, bilimsel bir yöntem olduğu ve kendi kendini aştığı oranda kesinleneceği vurgulanır.

         Tahsin Yücel’in ülkemizde alanında ilk olarak nitelen Yapısalcılık adlı bu çalışması, birbirinin iç içine geçmiş olan farklı disiplinlerin başlangıç aşamalarından hangi noktalara evrildiklerini göstermesi bakımından özellikle felsefe ve sanat öğrencileri için çok önemli bir kaynak kitap olarak değerlendirilmektedir.

Serkan Fırtına

serkanfirtina35@gmail.com

Yazarın diğer yazılarını okumak için tıklayınız.

Cities of the World

Cities of the World – Fotoğraflar: Utku Atalay

utkuatalay@sanatlog.com

Edebiyat-Kültür-Sanat Dergileri E-mail Adresleri

 

Hazırlayan: Osman Akyol

DERGİ	KATEGORİ	EDİTÖR	E-MAİL
Adam Sanat (Kapandı)	Aylık/Sanat dergisi	Turgay Fişekçi
Adam Öykü (Kapandı)	İki Aylık/Öykü dergisi	Semih Gümüş
Agora (Kapandı)	İki Aylık	Osman Akınhay
Alaz (Kapandı)	Mevsimlik	E.Mine Ömer	alazdergi@hotmail.com
Argos (Kapandı)	Aylık	Enis Batur
Akköy	İki Aylık	Güven Pamukçu	akkoydergisi@gmail.com
Aykırı Sanat	Aylık	M. Demirel Babacanoğlu	aykirisanat@mynet.com
Afrodisyas Sanat	İki Aylık	Tahsin Şimşek	afrodisyassanat@mynet.com
Akdeniz Edebiyat	İki Aylık	Faruk Demirel	iletisim@akdenizedebiyat.net
Ada	Üç Aylık	Serkan Türk	serkanturk61@gmail.com adadergisi@hotmail.com
Aylak (Kapandı)	İki Aylık/Öykü dergisi	Murat Gülsoy	aylakdergi@yahoo.com
Aylak Fanzin	Aylık	Halil İbrahim Öztürk	aylakfanzin@gmail.com
Adı Yok	Mevsimlik	Ezgi Harmancı	adiyok@adiyok.com
Akatalpa	Aylık/Şiir dergisi	Tülay Elal Muş	akatalpa@hotmail.com
Amanos Yazıları (Kapandı)	İki Aylık	Murat Altunöz	amanosyazilari@gmail.com
Altyazı	Aylık/Sinema dergisi	Fırat Yücel	altyazi@altyazi.net
Andız (Kapandı)	Aylık/Şiir dergisi	A.Uğur Olgar	andizdergi@hotmail.com
Aşkar	İki Aylık	İdris Ekinci	idrisekinci58@gmail.com
Aşkın (e) Hali	Üç Aylık	Metin Demirci	askinehalidergisi@hotmail.com
Ardıçkuşu	Aylık	Burhan Mendi	ardickusu@ardickusu.com
Ay Vakti	Aylık	Şeref Akbaba	ayvakti@ayvakti.net
Ayraç	Aylık/Kitap tanıtım dergisi	Yunus Emre Tozal	iletisim@ayracdergi.org
Ayna İnsan	Üç Aylık	Fatih Yavuz Çiçek	aynaveinsann@gmail.com
Acemi	İki Aylık	Şeref Yılmaz	bilgi@acemidergisi.com
Büyük Doğu (Kapandı)	Aylık	Necip Fazıl Kısakürek
Baykuş	Dört Aylık/Felsefe dergisi	Güçlü Ateşoğlu	baykus@baykusdergisi.com
Berfin Bahar	Aylık	İsmet Arslan	berfinbahar1995@hotmail.com
Bireylikler	İki Aylık	Halim Şafak	bireylikler@gmail.com
Berceste	Aylık	Ümit Fehmi Sorgunlu	bercestedergisi@gmail.com
Bir Nokta	Aylık	Mürsel Sönmez	istanbulbirnokta@hotmail.com
Beşparmak	İki Aylık	Talat Avcı	besparmak@gmail.com
Biri	Üç Aylık	Nergis Canefe	biridergisi@hotmail.com
Beyazperde (Kapandı)	Aylık/Sinema dergisi	Mehmet Atak
BoardTurk	İnternet sitesi	Web admin: Ender Cengiz	boardtrtr@gmail.com
B Planı	İki Aylık	Salim Nacar	bplanidergisi@gmail.com
BASAD Kültür Sanat Dergisi	Aylık	Günel Altıntaş	dergi@basad.org.tr
Cin Ayşe (Fanzin)	Altı Aylık	Anita Sezgener	cinaysefanzin@gmail.com
Çevirmenin Notu	Üç Aylık	Tozan Alkan	editor@yasakmeyve.com
Çağdaş Türk Dili	Aylık	Sevgi Özel	ctd@dildernegi.org.tr
Çağdaş Yaşam	Aylık	Duran Aydın	mehmet.tasar01@hotmail.com
Diriliş (Kapandı)	Aylık	Sezai Karakoç
Dar Sokak (Kapandı)	Aylık	Murat Altunöz	murataltunoz@hotmail.com
Damar	Aylık	Özgen Seçkin	ozgenseckin@mynet.com
Dünya Bizim dunyabizim.com	İnternet sitesi/kültür sanat portalı	Asım Gültekin	dunyabizimgyy@gmail.com
Dergi-lik	Blog sayfası	Abdullah Birokur	dergilik@gmail.com
Değirmen	İki Aylık	Rüstem Budak	degirmendergi@gmail.com
Deliler Teknesi	İki Aylık	Aydın Şimşek	deliler.teknesi@hotmail.com
Düşünbil	İki Aylık	Olcay Yılmaz	dusunbil@hotmail.com
Dergah	Aylık	Mustafa Kutlu	bilgi@dergahyayinlari.com
Düşle (Kapandı)	Aylık	Barış Kuran	bilgi@dusle.com
Dünyanın Öyküsü	İki Aylık/Öykü ve eleştiri dergisi	Özcan Karabulut	editor@dunyanınoykusu.com
Dünden Bugünden Edebiyat	İki Aylık	Orhan H. Aydın	bugunden.edebiyat@gmail.com
Duvar	İki Aylık	Enis Rıza Sakızlı	duvariletisim@gmail.com
Dil ve Edebiyat	Aylık	Üzeyir İlbak	dilveedebiyatdergisi@gmail.com
Edebiyat ve Eleştiri	İki Aylık	Ahmet Yıldız	edebiyat@interaktif.gen.tr
Eylülce	İki Aylık	Ahmet Antmen	eylulce.dergisi@gmail.com
Ekin Sanat	Aylık	Turgut Koçak	ekinsanat@hotmail.com
Eylül	Aylık/Toplumcu edebiyat dergisi	Erdal Süsem	eylulkulturedebiyat@hotmail.com
Edebiyatta Üç Nokta	Aylık	Cenk Gündoğdu	ikarosyayinlari@gmail.com
Evrensel Kültür	Aylık	Nuray Sancar	evrenselkulturdergi@yahoo.com
Emektar Daktilo	Aylık	İlke Deniz	emektardaktilo@hotmail.com
Eşik Cini	İki Aylık/Öykü dergisi	Ali Enver Ercan	esikcini@yahoo.com
Edebiyat ve Eleştiri (Kapandı)	İki Aylık/Eleştiri dergisi	Ahmet Yıldız	edebiyat@interaktif.gen.tr
Eliz	Aylık	Hilmi Haşal	elizedebiyat@gmail.com
Edep	Aylık	Arif Ay	edepdergisi@gmail.com
Edebi Müdahale	İki Aylık	Ömer Faruk Dönmez	mertedebiyat@gmail.com
Edebiyat Ortamı	Aylık	Mustafa Aydoğan	edebiyato/span/prtami@gmail.com
Edebiyatta Üç Nokta	Üç Aylık	Cenk Gündoğdu	ucnokta@hotmail.com
Esrar	Aylık	Veysel Karani Tur	esrardergisi@hotmail.com
Fayrap	Aylık	Hakan Arslanbenzer	fayrapper@gmail.com
Film Arası	Aylık/Sinema dergisi	Suat Köçer	filmarasidergisi@gmail.com
Güney	Üç Aylık	Aziz Özer	mail@guneydergisi.com
Gülistan	Aylık	Süleyman Karakaş	gulistan@gulistandergisi.com
Geceyazısı (Kapandı)	Dört Aylık	Enis Batur
Gediz	Mevsimlik	Ahmet Çınar	gedizdergisi@gmail.com
Genç	Aylık/Gençlik dergisi	Mehmet Lütfi Arslan	genc@gencdergisi.com
Galapera Öykü (Fanzin)	Aylık	Jale Sancak	bilgi@galapera.org
Gölge	Aylık e-dergi	Mehmet Kaan Sevinç	golgeedit@gmail.com
Hürriyet Gösteri	Üç Aylık	Doğan Hızlan	gosteri@hurriyet.com.tr
Hariçten Gazel (Kapandı)	İki Aylık	Murat Ali Seven
Haşhaşi	Aylık	Osman Çakmakçı	hashasisanat@gmail.com
Hece	Aylık	Hüseyin Su	hece@hece.com.tr
Hayalet Gemi (Kapandı)	İki Aylık	Murat Gülsoy
Hece Öykü	İki Aylık/Öykü dergisi	Hüseyin Su	hece@hece.com.tr
Heves (Kapandı)	Üç Aylık/Şiir dergisi	Ali Özgür Özkarcı	hevessiir@hotmail.com
Hicran	İki Aylık	Adem Korkmaz	hicrandergisi@hotmail.com
Hayal	Üç Aylık	A. Savaş Savaşoğlu	hayald@gmail.com
Haksöz	Aylık	Hamza Türkmen	haksozdergisi@gmail.com
Haber Kültür	İnternet sitesi	Ercan Yılmaz	haberkultur@gmail.com
Hayvan (Kapandı)	Aylık/Paldır Kültür dergisi	Metin Üstündağ
Hayal Bilgisi	Aylık	Cihat Albayrak	editor@hayalbilgisi.org
Har	İki Aylık	Nazmiye Kete	hardergi@hotmail.com
Havsala	Aylık	Gürsel Tanrıverdi	havsaladergi@gmail.com
Islık (Sanal dergi)	İki Aylık	Engin Akbaba	islikdergi@gmail.com
İnsancıl	Aylık	Cengiz Gündoğdu	insancildergisi@hotmail.com
İskele	Mevsimlik	Safa Arslan	iskeledergi@gmail.com
İtibar	Aylık	İbrahim Tenekeci	itibardergisi@hotmail.com
İzlek (Kapandı)	Aylık	Nizamettin Uğur	izlekedebiyat@mynet.com
İmge Öyküler (Kapandı)	İki Aylık/Öykü dergisi	Özcan Karabulut
İmlasız (Kapandı)	İki Aylık anarşist dergi	Halim Şafak	imlasizyazisma@hotmail.com
İspinoz (Kapandı)	İki Aylık/Şiir der/span /pp class=”MsoNormal” style=”text-align: center;” align=”center” gisi	Hasan Güneş	hasangunes1972@superonline.com
insanokur.org	İnternet sitesi	Ümit Yıldırım	insanokur.org@gmail.com insanokur.kitapsitesi@gmail.com
İzdiham	Aylık	Bülent Parlak	izdiham@gmail.com
İzafi	İki Aylık	Mustafa Orman	izafiedebiyat@gmail.com
İnceleyen	İki Aylık/Kitap Eleştiri ve Tanıtım	Fatih Budak	bilgi@inceeleyen.com
Kurşun Kalem	İki Aylık	Veysel Çolak	kursunkalem2009@gmail.com
Kar	İki Aylık	Niyazi Yaşar	niyaziyasar@hotmail.com
Kertenkele	Üç Aylık	Şermin Hüküm	kertenkeleedebiyatdergisi@ gmail.com
Kuzey Yıldızı (Kapandı)	İki Aylık	Vedat Kamer	kuzeyyildizi@kuzeyyildizi.com
Kum	İki Aylık	Gencer Uçar	asimsek70@hotmail.com
Kaçak Yayın (Kapandı)	Aylık	Aslan Özdemir	lm@leman.com.tr
Kurtuba	Aylık	Ahmet Tek	kurtubadergi@gmail.com
Kıyı	İki Aylık	Fethi Yılmaz	kiyidergisi@gmail.com
Köprü	Üç Aylık	Mesut Zaimoğlu	irtibat@koprudergisi.com
Karagöz	İki Aylık/Şiir ve temaşa dergisi	Hakan Şarkdemir	karagoz@ebabilyayinlari.com
Kitap-lık	Aylık	Murat Yalçın	myalcin@ykykultur.com.tr
Kitapçı	İki Aylık/Kitap tanıtım dergisi	Ayhan Şahin	kitapcidergi@gmail.com
Koridor	Üç Aylık	Levent Özbek	koridordergi@yahoo.com
Kül Öykü	İki Aylık/Öykü dergisi	Bilal Kolbüken	kuloyku@yahoo.com
Karakalem	Aylık	Metin Karabaşoğlu	karakalem@karakalem.net
Kurgu	İki Aylık	Alaattin Topçu	kurgukulturmerkezi@gmail.com
Karayazı	İki Aylık	Süreyya Filiz Sisli	karayazi.editor@gmail.com
Karşın	İki Aylık	Dilek Genç Dilsiz	info@herseyekarsin.com
Kardelen	İki Aylık	Kadir Bayrak	kardelen@kardelendergisi.com
Kökler (Kapandı)	Üç Aylık	Osman Özbahçe	koklerdergi@yahoo.com
Kaos GL	İki Aylık/Labunya dergisi	Ali Erol	semih@kaosgl.org
Kuyudaki Koro	Üç Aylık	Bünyamin K.	kuyudakikoro2012@gmail.com
Kalem	İki Aylık	Kemal Akoğlu	kalemdergi@mynet.com
Karabatak	İki Aylık	Ali Ural	karabatakdergisi@gmail.com
Kün Edebiyat	İki Aylık	Ali Tavşancıoğlu	kun_yayin@hotmail.com
Kum	İki Aylık	Aydın Şimşek	asimsek70@hotmail.com
Kırtıpil	İki Aylık	Berkan M. Şimşek	yazi@kirtipil.com
Kültür Mafyası (Kapandı)	Aylık/Kültür Sanat Dergisi	Turgay Özçelik	info@kulturmafyasi.com
Kasaba Sanat	Mevsimlik	Emine Kuşoğlu	kasabasanat@hotmail.com
Kızılcık	İki Aylık/Sosyalist Siyasi Kültür Dergisi	Hüseyin Hasançebi	kizilcik2004@yahoo.com
Koza Dergisi	İki Aylık	Semih Samyürek	info@kozadergisi.com
Kirpi	Aylık		kirpidergisi@gmail.com
Lacivert	İki Aylık	Esengül Kutkan	lacivert_2005@yahoo.com
Ludingirra (Kapandı)	Üç Aylık/Şiir dergisi	Nemciye Alpay
Mesele	Aylık	Osman Akınhay	mesele@agorakitapligi.com
Mavera (Kapandı)	Aylık	Cahit Zarifoğlu
Milliyet Sanat	Aylık	Abdi İpekçi	webadmin@milliyet.com.tr
Mühür	İki Aylık/Şiir dergisi	Mustafa Fırat	muhur_siir@hotmail.com
Mahsus Mahal	Üç Aylık	Aytekin Yılmaz	mahsusmahaldernegi@gmail.com
Mor Taka	Aylık/Şiir dergisi	Yaşar Bedri Özdemir	mortaka@gmail.com
Mostar	Aylık	Mehmet Raşit Küçükkürtül	dergi@mostar.com.tr
Mavi ADA	Mevsimlik	Şenol Yazıcı	adamavi@gmail.com
Moral Dünyası	Aylık	Yavuz Bahadıroğlu	moral@moraldergisi.com
Mahalle Mektebi	İki Aylık	Ulvi Kubilay Dündar	ulvikubilaydundar@ mahallemektebi.net
Mavi Yeşil	İki Aylık	Hasan Öztürk	bilgi@maviyesildergisi.com
Mimesis	Altı Aylık/Tiyatro dergisi	Fırat Güllü	info@mimesis-dergi.org
Mürekkep (Fanzin)	Üç Aylık	Ömer Uyan	murekkepdergi.iu@gmail.com
Notos Öykü	İki Aylık	Semih Gümüş	editor@notoskitap.com
Nikbinlik	Aylık	Ahmet Antmen	nikbinlik_oet@yahoo.com
Nida	Aylık	Fatih Bütün	nida_dergisi@hotmail.com
Natama	Üç Aylık	Enis Akın	natamadergi@gmail.com
Patika	Üç Aylık	Zeki Afacan	patikadergisi@yahoo.com
Poetikhaber	Blog sayfası	Mustafa Celep	poetikhaber@gmail.com
Papirüs (Kapandı)	Aylık	Cemal Süreya
Picus (Kapandı)	Aylık	Gülenay Börekçi
Peyniraltı Edebiyatı	Aylık	Selim Bektaş	peyniraltiedebiyat@gmail.com
Roman Kahramanları	Üç Aylık	Ömer Asan	heyamola@heyamola.net
Rind	Edebiyat Kitabı	Tuğrul Tanyol	rindedebiyat@gmail.com
Ortanca	Üç Aylık	İbrahim İmer	ortancadergisi@gmail.com
Öteki-siz	Aylık		otekisizdergi@gmail.com
Özgür Edebiyat	İki Aylık	Metin Celal	ozguredebiyat@gmail.com
Öykü Teknesi (Kapandı)	İki Aylık	Aydın Şimşek	oykuteknesi@hotmail.com
Öteki-siz	İki Aylık	Salih Aydemir	salihaydemir@otekisiz.com
Peyniraltı Edebiyatı	Aylık	Selim Bektaş	peyniraltiedebiyat@gmail.com
Sanat Cephesi	Üç Aylık	Sırrı Öztürk	sanatcephesi@gmail.com
SanatLog sanatlog.com	İnternet sitesi	Hakan Bilge	hakanbilge@sanatlog.com
Sıcak Nal	İki Aylık	Süreyya Evren	sicaknal@gmail.com
Sabit Fikir	Aylık	Elif Bereketli	editor@sabitfikir.com
Sincan İstasyonu	Aylık	Abdülkadir Budak	sincanistasyonu@mynet.com
Sinema (Kapandı)	Aylık/Sinema dergisi	Mehmet Açar Engin Ertan
Siyahi (Anarşist/Kapandı)	İki Aylık	Bülent Usta	siyahieditor@gmail.com
Sızıntı	Aylık	Dr. Arif Sarsılmaz	sizinti@sizinti.com.tr
Somuncu Baba	Aylık	Musa Tektaş	bilgi@somuncubaba.net
Sombahar (Kapandı)	Aylık/Şiir dergisi	Murat Yalçın
Sözcükler	İki Aylık	Turgay Fişekçi	tfisekci@gmail.com
Seçilmiş Hikayeler (Kapandı)	Aylık/Öykü	Salim Şengil
Sühan (Kapandı)	İki Aylık	Hüseyin Kaya	huseynkaya@gmail.com
Sanat ve Hayat (Kapandı)	Aylık	Hacı Orman
Sınırda (Kapandı)	Üç Aylık	Hüsamettin Çetinkaya	info@sinirda.org
S’imge (Kapandı)	İki Aylık	Emine Tutar	simgedergisi@siirkenti.com
Sunak	Aylık	Hakan Keysan	hakankey@msn.com
Sosyalist Forum sosyalistforum.org	Sosyalist internet sitesi	Bilal Kolbüken	info@tekojin.com
Sekizinci Kıta	Kırk beş Günlük	Can Ulusoy	canulusoy09@gmail.com
Sarnıç	Aylık	İnan Çetin	sarnicoyku@gmail.com
Semaver Öykü	İki Aylık	Deniz Dengiz Şimşek	semaveroyku@gmail.com
Sonsuzkare	Aylık/Sinema dergisi	Mesut Uçakan	info@sonsuzkare.com
Siyah Beyaz	Üç Aylık	Zafer Köse	dergisiyahbeyaz@gmail.com
Şiir Atı (Kapandı)	İki Aylık/Şiir dergisi	Seyhan Erözçelik	siirati@turk.net
Şiiri Özlüyorum	Aylık/Şiir dergisi	Fuat Çiftçi	fuatciftci70@gmail.com
Şehrengiz	İki Aylık	Cihat Karaman	sehrengizdergisi@hotmail.com
Şiir Akademisi	İnternet sitesi	Hilmi Haşal	siirakademisi@gmail.com
Şiir Saati	Üç Aylık/Şiir dergisi	Gülümser Çankaya	gulumsercankaya@yahoo.com
Şair Çıkmazı	Aylık/Şiir dergisi	Adnan Acar	saircikmazidergi@gmail.com
Şiirden	İki Aylık/Şiir dergisi	Metin Cengiz	siirdendergi@gmail.com
Tersakan Toros (Kapandı)	İki Aylık	Ali Ozanemre	tersakantoros@gmail.com
Taflan (Kapandı)	İki Aylık	Faruk Bal	taflandergi@gmail.com
Türk Edebiyatı	Aylık	Beşir Ayvazoğlu	tedev@turkedebiyati.com.tr
Temrin	Aylık	Hüseyin Kaya	bilgi@temrindergisi.com
Tasfiye	Aylık	Ahmet Örs	tasfiyedergisi@gmail.com
Türkçe Bilgi	İnternet sitesi		bilgi@turkcebilgi.com
Türk Dili Dergisi	Aylık	Ahmet Miskioğlu	amiskioglu@turkdilidergisi.com
Temren	İki Aylık/Şiir ve yazın dergisi	Muammer Can	temrendergisi@gmail.com
Tmolos Edebiyat	Üç Aylık	Ömer Akşahan	aksahan953@gmail.com
Tavır (Sosyalist)	İki Aylık	Veysel Şahin	bilgi@tavirdergisi.com
Tay	İki Aylık/Kültür, sanat ve çevre dergisi	Halil Nihat Yıldız	taydergisi@mynet.com
Tasart	Tasarım ve sanat e-dergisi	Kamil Eser	tasartdergi@gmail.com
Umran	Aylık	Şemsettin Özdemir	umran@umrandergisi.com
Üçüncü Mevki	Aylık	Gökçe Özder	ucuncumevki@gmail.com
Ücra	İki Aylık/Şiir dergisi	Murat Üstübal	ucrasiir@gmail.com
Varlık	Aylık	Enver Ercan	varlik@varlik.com.tr
Virgül (Kapandı)	İki Aylık	Mustafa Arslantunalı	virguldergisi@gmail.com
Videosinema (Kapandı)	Aylık/Sinema dergisi	Vecdi Sayar
Velvele (Fanzin)	Aylık		velvelemecmua@mynet.com
Varaka	İki Aylık	Mikail Söylemez	varakadergisi@gmail.com
Yaba/Yaba Edebiyat	İki Aylık	Aydın Doğan	yaba@yabaedebiyat.com
Yasakmeyve	İki Aylık/Şiir dergisi	Bülent Usta	editor@yasakmeyve.com
Yordam	İki Aylık	Mehmet Sait Çakar	yordamdergisi@yandex.com
Yaprak (Kapandı)	On beş günlük	Orhan Veli Kanık
Yağmur	İki Aylık	Abdullah Aymaz	info@yagmurdergisi.com.tr
Yedi İklim	Aylık	Ali Haydar Haksal	yediiklim@yahoo.com
Yumuşak g (Kapandı)	İki Aylık	Adullah Faruk Gönüllü	heybe@yumusakg.com
Yeniyazı	İki Aylık	Yavuz Türk	yeniyazi@gmail.com
Yitik Ülke (Kapandı)	Aylık	Kadir Aydemir	yitikulke@gmail.com
Yolcu	İki Aylık	Ferhat Kalender	yolcudergisi@hotmail.com
Yom Sanat (Kapandı)	İki Aylık	Cuma Duymaz	yom-sanat@yahoo.com
Yeni İnsan Yeni Sinema	Üç Aylık/Sinema dergisi	Zahit Atam	yenisinema@yenisinema.net
Yüzakı	Aylık	Muhammet Ali Eşmeli	dergi@yuzaki.com
Yedinci Sanat (Kapandı)	Aylık/Sinema dergisi	Atilla Dorsay
Yeni Sinema (Kapandı)	Aylık/Sinema dergisi	Şakir Eczacıbaşı
Yeni Film	Üç Aylık/Sinema dergisi	Bülent Görücü	yenifilm@gmail.com
Yön (Kapandı)	Aylık	Doğan Avcıoğlu
Yazko Edebiyat (Kapandı)	Aylık	Memet Fuat
Yaratım	Aylık/Şiir dergisi	Ahmet Çakmak	yaratisiir@yahoo.com
Yel Değirmeni	Nüsha	Muhammed Emre Yapraklı	yeldegirmeni0@gmail.com
Yalnızlar Mektebi	İki Aylık	Devran Bostancıoğlu	info@yalnizlarmektebi.com
Zalifre Yazıları	İki Aylık/Şiir ve eleştiri dergisi	Hüseyin Avni Cinoğlu	a.akinci58@gmail.com
Zula	Aylık	Efecan Keskin	zuladergisi@gmail.com
Zamansız	Aylık	Eyüp Fazlı Koştan	zamansizdergisi@gmail.com

 

Kadın Gücünün ve Bilgeliğinin İkonası

Cadı

Tanrıça, Madonna, Meryem, evdeki melek, büyücü, şeytan, cadı… Tarih boyunca eril iktidar tarafından yaratılan kadın imgeleri arasında cadı, ataerkil toplumun imgeleminden modern çağlarda dahi silinmeyen stereotiplerden biri ve kadınla özdeşleşen bütün stereotipler gibi doğrudan kadının cinselliğiyle ilişkili… Ataerkinin kuruluşundan bu yana, yetişkin bir dişillikle ilintili cadılık kovuşturuldu, çocuksu ve işveli kadınlıkla bağlantılı tatlı cadılık ise özendirildi, arzu edilir bir ikon olarak popüler kültür tarafından meşrulaştırıldı. Kadın cinselliğine duyulan arzu ile korku arasındaki eril bölünmenin ifadesi oldu cadılık hep… Cadılarla ilgili ilk bilgileri veren Ortaçağ yazmalarından romanlara, tarih kitaplarından tiyatro eserlerine kadar geniş bir literatüre sahip olan bu “kurum” çerçevesinde kadın daima korkulası ve cezalandırası bir vahşi güç olarak belirlenir. Doğal iyileştirici, büyüleyici ve kuşaklar boyunca anadan kıza aktarılan sırların taşıyıcısı olan kadın, cadı avı ideologları tarafından günahkâr (günah doğayla eşanlamlıdır), cinsel olarak denetlenemez, doymak bilmez ve erdemli erkeği baştan çıkarmaya hazır bir kötülük timsali olarak aşağılanır. Doğaüstü güçler ve bastırılmış cinsellik ayrılmaz şekilde birlikte işlenir. Kadın doğasında varolan vahşi yetenekler ve bilgelik, şeytan tarafından ele geçirilmişliğin göstergesi olarak değerlendirilir ve bu durum kendini saldırgan cinsel davranışlarla ifade eder. İğdiş edici canavar kadın olarak erkeklerin iğdiş edilme korkusunun odaklandığı cadı, din ve eril cinsellik gibi ataerkilliğin iki önemli unsurunu tehdit eder. Dolayısıyla kontrol altına alınmalıdır. Korku sineması ve edebiyatı 50’lerden itibaren cinselliklerini kullanarak erkekleri tuzaklarına düşüren, aileyi, dinsel değerleri, erkeğin cinselliğini ve otoritesini tehdit eden dişi canavar imgesinden faydalanmıştır. Cadı genellikle “ötekidir”, asıl olan ise uysal, masum, dilsiz, iyi yürekli kadın… Bu janra dahil hikâyelerin sonunda dişi canavar yok edilerek cezalandırılırken eril kaygılar yatıştırılır ve ataerkil sistemin devamına olan inanç pekiştirilir.

Cadıların Çekici

17. yüzyıl cinsellik perspektifinde cadılık, cinselliğin dizginlerinden kopması olarak görülür. Klasik cadılık prototipinin şekillendirilmesi yönündeki ilk sistematik yaklaşım, 1486’da sorgu hâkimleri Jacob Sprenger ile Heinrich Kramer’in cadı avcıları için yazdıkları Malleus Maleficarum (Cadıların Çekici) adlı kitaptır. Hıristiyanlık içinde demonolojinin, yani cin ve şeytan bilgisinin klasik ansiklopedisi olan ve otoritesini 300 yıl boyunca tüm Avrupa’da sürdüren kitaba göre “bütün cadılık etle bağlantılı olan zevkten kaynaklanıyor, bu zevk kadınların bir türlü doyamadıkları şeydir. Bundan dolayı bütün zevklerini tatmin etmek için şeytanla bağlantı kurarlar.”

Malleus Maleficarum’da anlatılan demonoloji, cadıların gücünü onların şeytanla ilişkilerine, özellikle de cinsel ilişkilerine bağlayan sistematik bir kurum oluşturur. Bir Batı Avrupa fenomeni olan 15. ve 16. yüzyıl cadı algısı, tamamen şeytanla işbirliği yapan, ruhunu şeytana satarak doğaüstü yetenekler elde eden kadınlar üzerinden kurgulanmış bir algıdır. Klasik cadılığın merkezinde cadıların doğaüstü yeteneklere ve güçlere sahip olabilmek için şeytanla bir sözleşme yaptıkları inancı yatar. Bir kadının erkek ayrıcalıklarını kullanmasından duyulan büyük korku, baştançıkarıcılığı ve doğurganlığından duyulan endişeyle birlikte cadı takıntısının iki boyutunu oluşturur. Cadılık ve büyülü güçlerle kadınlar arasında bağlantı kurulmasının en büyük nedeninin, kadının sahip olduğu ve erkeklerin akıl erdiremediği gizemli yaşam verme, doğurma yeteneği olduğunu belirtir Campbell. Çünkü dişi bedende biyolojik bir ritm vardır. Kadın cinselliğinin zamansallığı evrenin zamanına, kozmik zamana, aya, güneşe, dalgalara ve mevsimlerle bağlı başka bir tür ekonomi içinden kurulur. Bu döngüsel zaman, birçok uygarlığa ait mitlerin ve özellikle de mistik tecrübenin zamanı olan anıtsal zamanla birlikte, çizgisel zamandan başka türlü anlamlar, dişil anlamlar ifade eder. Vahşi (wild) sözcüğü gibi cadı (witch) sözcüğü de bir aşağılama niyetiyle kullanılmıştır tarih boyu… Oysa cadı, yaşlı ya da genç şifacılara yakıştırılan bir addır ve kökeniyse, akıl, bilgi anlamına gelen wit sözcüğüdür. Ancak eski vahşi anne dinlerine baskın çıkan tek tanrı dinlerinin görüşünce, kadının doğanın şifalı bilgisine sahip oluşu, cadılıkla suçlanmasına yetip artacaktır bile…

Modern Cadılar, Wicca’lık ve Ekofeminizm

1749’da başlayan cadı tartışmalarına dahil olan en etkili teorisyen Jules Michelet, Büyücü adlı kitabında kendi radikal çizgisini ortaya koyabilmek için cadılıktan faydalanır. Özgür ruhlu, iktidar karşıtı, kadın yanlısı, doğa tutkunu romantik bir figür olarak ortaçağ ikonografyasına eklenir böylece. Cadıların tanrısı olarak hem pagan doğa tanrısı Pan’ı, hem de Hıristiyan Şeytan’ı belirler Michelet. Bu şeytan, nihai isyancı, “suçluların da suçlusu” ve tam bir anti kahramandır. Ona tapınan cadılar, özgürlüğün neşeli savunucuları ve vahşi doğanın bekçileridirler. Masallardaki cadılıkla değil, modern pagan cadılıkla ilgilenen Lois Martin’in Cadılığın Tarihi-Ortaçağ’da Bilge Kadının Katli adlı kitabında belirttiği gibi Michelet’nin, romantikleştirilmiş ortaçağ köylü cadısı, 19. yüzyıl radikalizm ruhunu üzerine geçirmiş olmakla beraber daha sonraki bir dizi versiyonu da etkiler. 1890’larda Amerikan kadın hakları savunucusu Matilda Joslyn Gage, Michelet’den esinlenerek kendi bilge köylü kadınını, kadınların bedenleri, akılları ve ruhları üzerine girişilen bir savaşta Kilise ve Devlet’in güçlerinin karşısına çıkarır. Kadınların rolünü iyileştiricilere ve Toprak Ana’nın kutsal sayıldığı geçmişin anaerkil döneminin adil rahibelerine indirgeyerek, düzenin erkek egemen güce karşı durmaya kararlı bir düşman olarak tasvir eder kendi cadısını. Gage’in cadısı daha sonra 1970’lerdeki radikal pagan feminist düşüncede yeniden ortaya çıkar ve Amerikan Kadın Hareketi’nin mitolojisinde kadın gücü ve bilgeliğinin ikonası işlevini üstlenir.

Tanrıça ruhsallığının önemini vurgulamaya meyil gösteren neopagan dinler, kadına ve kutsal dişiye yönelik geleneksel dinlerin düşmanca tutumlarını sorgular. Dianik Cadılık (Dianic Wicca) kaynağı radikal feminizmde olan bir dindir; Wiccalık ise panteist pagan inanışlarına dayanan, doğa tabanlı bir inanç sistemi… Doğada tanrısal bir güç bulan ve ekofeminist duyarlık taşıyan Wiccalar, taşlara, kristallere, bitkilere kutsal bir anlam biçerler, doğayla uyum içinde yaşar, ekolojik dengenin sağlanması için çalışırlar. Temel amacı, gezegeni tehdit eden yıkıcı pratiklerin önüne geçecek, yeryüzü temelli yeni bir bilinç geliştirmek olan ekofemistlere adeta ilham olmuştur cadı kültü. Kültürel ekofeminisler doğayla özdeşliklerini çeşitli sanatlar yoluyla dile getirirken, mitlerin anlatımına yönelir, cadı meclislerini yeniden canlandırırlar. Gizemsel kaynaklara, tanrıçaya tapınmaya, paganizme, büyücülüğe veya eski yeryüzü temelli dinlere yönelir, organik yiyecek birlikleri oluşturur, barış kampları düzenler, doğrudan çevre eylemlerine katılırlar. 70’lerde oluşturulan Pagan Federasyonu’nun başkan yardımcılığı görevini yürüten ve kendi kurduğu Hearth of Hecate derneğinin başrahibeliğini yapan Kate West, modern Wicca’lardan biridir. Cadının Mutfağı adlı kitabında Wicca’nın temel prensiplerini anlatır, tütsü, mum ve sabun yapımından yemek tariflerine, bitkilerden yapılan çay ve içeceklerden losyonlara kadar doğal malzemelerle hazırlanan pek çok şifalı karışımın reçetesini verir. Adını cadı avlarının doruğa çıktığı 16. yüzyılda John Knox isimli bir rahip tarafından dağıtılan kadın düşmanı risalelerden alan “Monstrous Regiment Theater” adlı feminist tiyatro grubuysa Vinegar Tom’da dört kadının cadılaştırılması ve sonunda asılmasını anlatır. Oyunda kadınların cadı olarak görülmesine neden olan özellikleri erkeksiz bir hayat seçmeleri, kürtaj yapmaları, sevişmekten haz almaları ve şifalı otlar pişirmeleridir.

12. yüzyılda başlayıp 15. yüzyılda zirveye çıkan, hatta 18. yüzyılda dahi varlığını sürdüren cadı avlarının en büyük nedeni, erkeklerin yapabildiklerini yapabilen kadınların varlığıdır.

Yeni oluşmakta olan “erkek bilime” kadın fikrinin girmesinden büyük bir korku duyulur. Bundan dolayı simyacıların görüşlerini erkek bilimciler, tam olarak reddetmeseler bile onu “temiz olmayan” görüşler olarak açıklayıp, “tertemiz” (kadınsız) bir bilim yaratmak istedikleri için reddederler. Kilise zaten doğuşundan bu yana anaerkil toplumsal yapıyı yıkabilmek için sürekli çaba harcamıştır. Cadılık dünyevi bir sorun olarak görülmüş ve davalar şehir mahkemelerinde yürütülmüştür Ortaçağda. Çoğu cadılık suçlamasının ardında, cinsel güç, şifacılık, ebelik, büyücülük gibi bahanelerin yanı sıra mirasa ilişkin kaygı ve rekabetlerin yattığı da bilinir. Suçlanıp mahkûm edilen kadınların, kendilerine kalan mirası erkek akrabalarına geçirmeyi kabul etmeyip haklarını savunmalarıdır cadılıkla yaftalanmalarının nedeni… Salem cadı yargılamaları, Fatmagül Berktay’ın Tarihin Cinsiyeti’nde belirttiği gibi, kadınların gayrıresmi güçlerinin etkisini ve aynı zamanda da sınırlarını ortaya koyar. Suçlayıcılar, suçlananlar ve tanıklar olarak kadınlar, bu büyük toplumsal çalkantının tam merkezinde yer alırlar ama erkeklerin oluşturduğu siyasal ve dinsel seçkinlerin elindeki resmi iktidar ve güç odağının dışında, ekonomik ve toplumsal bakımdan bağımlı ve silahsız durumda kalmaya devam ederler.

Cadıların Esas Suçu: Aktif Cinsellik

Kadınlar, ana tanrıça olarak Bakire Meryem’in şahsında cinsiyetsizleştirilip, kötücül baştan çıkarıcı Havva’nın şahsında kötülenirken, gerçek kadınlar da cadı diye yakılıyordu. Horkheimer cadı avlarını, “bir cinsel gruba karşı gerçekleştirilmiş en korkunç terörizm” olarak adlandırıyordu. Kilise doktrini, kadının bozuk ve günahkâr bir doğası olduğunu iddia ediyor; erkek egemen dünya bu ideolojiyi kadına karşı şiddet uygulamanın gerekçesi olarak kullanıyordu. Ondördüncü yüzyılda başlayan cadı avları, onsekizinci yüzyıla, akıl çağına kadar sürdü. Avrupa, İngiltere ve Kuzey Amerika’da cadı avları gerçekleştirildi. Cadılara akla gelecek her tür suç atılıyordu gerçi ama esas suçları “aktif cinsellik”ti. Kilisenin gözünde cadının gücü cinselliğinden geliyordu; bir kadının cadıya dönüşmesinin şeytanla girdiği haz verici cinsel birleşme ile gerçekleştiğine inanılıyordu.

Jagentowicz Mills, Woman Nature and Psyche

(Metis Ajanda 2024, Metis Yayınları; Hazırlayanlar: Emine Bora, Müge G. Sökmen)

CADININ KİTAPLIĞI

Cadılığın Tarihi: Ortaçağ’da Bilge Kadının Katli/Lois Martin, Çev: Barış Baysal, Kalkedon Yayınları, 2024

Cadıların Günbatımı/Ahmet Güngören, Ayraç Yayınevi, 2024

Cadı Kız/Celia Rees, Çev: Reşit Arnık, Çitlembik Yayınları, 2024

Tarihin Cinsiyeti/Fatmagül Berktay, Metis Yayınları, 2024

Büyünün Cadılığın ve Okültizmin Tarihi/W. B. Crow, Çev: Fulya Yavuz, Dharma Yayınevi, 2024

Ortaçağ Avrupası’nda Cadılar ve Cadı Avı/Haydar Akın, Dost Kitabevi, 2024

İnekler, Domuzlar Savaşlar ve Cadılar/Marvin Harris, Çev: M. Fatih Gümüş, İmge Kitabevi, 1995

Cadılar Büyücüler ve Hemşireler/Barbara Ehrenreich, Çev: Ergun Uğur, Kavram Yayınları, 1992

Hande Öğüt

handeogut@gmail.com

Yazarın diğer yazılarını okumak için tıklayınız.

Riot in Taksim

Riot in Taksim - Fotoğraflar: Utku Atalay

utkuatalay@sanatlog.com

Sonraki Sayfa »