Eksik Olanın Arayışında Psikoanalizm

“Aşk, cinsellik ve hayat hakkında bilmek istemediğimiz şeyler” alt başlığıyla sunulan Bülent Somay’ın “Bir Şeyler Eksik” adlı kitabını ilk gördüğümde aklıma Woody Allen’in “Seks hakkında bilmek istediğiniz ama sormaya korktuğunuz herşey” filmi gelmişti. Gördüm ki Bülent hoca da aynı şeyi hatırlamış olacak ki, kitapta bolca Woody Allen’in filmlerinden sahneler ve durumlar kullanılmış.

Kitabın yazılma şekli, Wittgenstein’ın uydurduğu maddeler halinde tümcelerin oluşturduğu bağlar ve ispatlar silsilesi, ancak Bülent hoca tutarlı bir tümceler silsilesi kurmak yerine, paragraflar toplamı oluşturmuş. Bu sayede kitap daha okunur kılınmış. Bolca günlük hayattan durumlar barındıran ve bu örnekler herkese aynı olsun diye, çok izlenen, bilinen filmlerden örnekler sunan kitap, hepimizin hayatının “çok göstermek istemesek de” odak noktasını oluşturan konulara değinmiş, psikoanalitik çerçevede açıklamış ve olabildiğince “öğüt vermiş” gibi değil de “üçüncü yollar” olarak farklı bakış açıları önerilmiş.

Kitabın genel çerçevisini oluşturan “eksiklik” (ben olsam noksanlık derdim) hissinin teorik alt yapısı, “muzlar” filminden sahnelerle okuyucuya sunarak başlıyor, sonrasında da tek tek bu eksikliği doldurma çabaları soruşturuluyor. Bu çabalara herkesçe bilinen “beyaz atlı şovalye”, “cinsellik”, “arzu / tutku” kavramları üzerinden tartışma açılıyor ve yine bu eksiklikle bağdaşık “kıskançlık” durumlarına değiniliyor. En sonda ise “hakikatı arayış”, “gerçeklik” üzerine birkaç açılımla kitap bitiveriyor.

Kitabı okurken birçok yerin altını çiziyor insan. Mantıklı görünse de birçok konu “psikoanalistin görüş açısı” ile sınırlanmış gibi. Ama durun..! Eleştirilerden önce şunu demek gerekiyor, kitabın kendisi “eksik”!. Bence, ve kanımca yazara göre de öyle, çok mühim bu konular üzerine değinilip bırakılmış. Cümleler biraz değil fazlasıyla korkak. Her tarafa yaranır, lakin her bir tarafı da eksik bırakır gibi.. Tüm kitap boyunca motto halinde söyleneduran “tatmin olmak imkansızdır” tümcesini ispatlar gibi, kitap da sizi tatmin edemeden, yarım bırakarak bitiveriyor. Sonrasında da Bülent hoca sırtını dönerek “benden bu kadar” deyip kendi hülyalarına dalıyor. Siz de kendi tatminsizliğinizle kendi hülyalarınıza…

Bülent Somay’a göre “eksiklik hissi” anneyle bir olma durumundan, anneden ayrılma durumuna geçişte yatıyor. Sonrasında “baba”, “kardeş”, “dayı”, vs. gibi üçüncü kişilerce “anne ile kurulan ikili” ilişkinin kırılmasıyla güçleniyor. Bahsedilen ayrılık esasen, anneden gayrı bir “ben” oluşturabilmemizin temel kaynağı. Bu anlamda iyi bir şey. Zira bu olmasa “Psycho” filmindeki gibi psikomatik bir ruh haline geçmemiz çok olası. Ancak diğer yandan bizde “aslında halihazırda sahip olmamış olduğumuz” bir şeylerin eksikliğini bırakıyor. Bu eksiklik “anne ile bir olma durumu”, ile “anne ile kurulan dil öncesi ilişki / bütünlük” şeklinde ifade edilebilir.

Yukarıda anlatılan “anlatıyı” bir kez kurguladığınız an kıskançlık, aşk, cinsellik vs. gibi birçok konuyu, böylece yorumlayabilirsiniz(hatta amerika-ırak savaşı, şiddet, özgüven eksikliği, pısırıklık, barış vs. gibi diğer tüm konuları da). Bülent Hoca da aynısını yapmış. Ama anne-çocuk birlikteliği, bunların ayrılışı, sonrasında ikiliğin baba tarafından bozulması gibi anlamlandırmalar tamamen bizim görüş şeklimizle ilgili ve sadece bir kurgudan ibaret. Tüm bu her şeyi açıklayabilme durumu, bize bunun totolojik bir kurgu olduğu sinyalini veriyor zaten. Bir nevi “a=a” denklemine hapsediliyorsunuz. Ve bu a’dan kaçmanız imkansız çünkü o “a” sizsiniz.

Zaten kıskançlık bir sorunsa eğer bu sorunun kaynağı sizsiniz(sayfa 49: o zaman kıskançlık tek kişilik bir faciadır diyebilir miyiz?). Bu tek’e indirme saplantısı, tüm kitap boyunca sürmüş. Ve yazar fark etmeden “ötekine değer vermeye çalışırken dahi”, ötekini öldürmüş. Her şeyi “ben”de bulmanın zorunlu bir sonucu olarak, kıskançlık, aşk, “o”nu arama, hakikat tek kişilik bir yörüngeye indirgenmiş, ve yörüngeyi sağlayan / koşullayan öteki, zul ile intihar ettirilmiş / ya da kasti olarak öldürülmüş. Tam da bu noktada “hoşgeldin Descartes! Bye bye Marx / Heiddegger / Nietzsche / Derrida…” diyesi geliyor insanın!? (belki de Foucault’un bir etkisi de olabilir bu..)

Arzu üzerine toplumda var olan tutumlara da aynı gözlükle bakılmış. Gösterip ama vermemek, tehlikeli şeyin arzu edilmesi vs… Halbuki çok daha olgusal bir biçimde bakılabilirdi bu duruma. Benim düşüncem şu ki, “felsefe” gösteren ile gösterilen üzerine kurulu bir dil içerisinde olduğundan olsa gerek, sadece görseller ve sesler(sesler de sadece kelimeler nedeniyle hesaba katılmış) üzerine sonuçlar çıkarılmış, diğer üç duyu organı dışarıda bırakılmış. Örneğin arzu anlaşılır bir şey iken, arzu edilenden kaçınmak çelişkili gibi durur bu durumda. Tehlikeli şeyin arzulanması da böylesi bir çelişkiyi barındırır. Bu nedenle felsefe bu çelişkileri açıklayabilmek için görseller üzerine kurulu bir tümceler bütünlüğü yaratır(fallus meselesi gibi), ve her şeyi bu bütünlük ile açıklamaya girişir. Son yüzyılın en büyük dahilerinden biri olan Ludwig Wittgenstein da bu hataya düşmüştü. Ama sonrasında ‘hatasını fark etmiş olmasına rağmen’, işin içinden çıkamamıştı. Halbuki diğer duyu organlarında gelen algılar işin içine karıştığında, toplumdaki bu çelişkiler çok daha anlaşılır oluyor. Öncelikle şunu bilmeliyiz, duyu organlarımız farklı biçimlerde işlerler ve eşikleri farklıdır. Gözün eşik aralığı ile tenin eşik aralığı birbirini tutmaz. Göz için en düşük enerji seviyesi kırmızı iken, ten için bu en yüksek enerji seviyesidir. Sinemanın varolabilmesinin sebebinin gözümüzdeki kusur olduğunu hepiniz bilirsiniz. Bu kusur kareleri tek tek görmek yerine, beynin her bir kareyi mikro saniyeler süresince hafızaya alması böylece bir süreklilik oluşturmasıdır. Bu mikro saniyelerin ne kadar olacağı da gelen ışıkların enerji seviyelerine tabidir. Kırmızı, gözdeki “karanlık bölgeye” beyazdan daha düşük bir enerji seviyesi ile düşen ışıktır. Bu nedenle kırmızı karanlık bölgede, beyazdan daha kısa sürede durur. Göz bu görüntüyü yakalayabilmek için, kırmızı enerji seviyesinde ışık gönderen nesneyi takip etmek zorunda kalır. Bu nedenle sokağı izlerken kırmızı paltolu kadına takılır gözlerimiz. Beyazdan ise uzaklaşır. Çünkü onu halihazırda beyne gönderebilmiştir. Mavi ise tam ortadadır. Denize bakıp dalmamız(ama takip etmemiz değil, orada kalmamız), mavinin enerji düzeyinin gözün eşiğindeki yeridir. Dokunmada da belirli bir “sıcaklık aralığı” vardır. Bazı şeyler elimizi yakar, bazıları acıtır(soğukluğu nedeniyle), bazılarının ısısı ise tam yerinde olur. İlginçlik şurda başlar ki, elimizi yakan şeylerin saçtıkları ışığın enerji seviyesi elimiz için en yüksek değerdeyken, gözümüz için en düşük değerdedir, yani kırmızıdır. Gözümüzün takip ettiği şeyden, elimiz kaçınır. Gözümüzün “güçlü /enerjik” dediği beyaz, elimize güçsüzlük olarak yansır. Bir duyu organı beyne “takip et” komutu verirken(arzu et), diğer duyu organı “uzaklaş”(korun) komutunu iletir.

İşte çelişkinin başladığı yer burasıdır. Üzerine tat ve koku verileri de eklenir. Kırmızı olanı göz takip eder, ten kaçınır, koku(çoğunlukla) ister, tat ise kimi zaman tükürtür, kimi zaman yutturur. “Arzu” kelimesi gözün durumundan ortaya çıkar, ancak bu kelimenin contexti dokunma, tat ve koku durumlarına oturtulur. Duygu dediğimiz şeyi içgüdüden ayıran, duyu organlarımızın gönderdiği bu çapraşık verilerdir. Bu çapraşıklığın kompleksliğinin üzerine de rasyonellik tahta oturur. Evrim dediğimiz şey de biz zavallı “insanı” ortaya çıkarır. Ah.. pardon.. çok daha basit bir açıklaması vardı değil mi? “anneden kopartıldık ve hala onla olan birliğimizi arzuluyoruz”.

Kitabın ilk bölümünde aranan “beyaz atlı prens” fallus meselesi ile açıklanmışken, tasavvuf ehillerinin durumuna bu yakıştırma yapılmamış nedense. Halbuki durum aynıdır. Tasavvuf ehli, veya nirvanaya ermiş budistin söyedikleri “dil öncesi anne ve çocuk ikilisi”ndeki hale benzer. Hakikat orada bir yerdedir ve onun eksikliğini hep duyumsarız. Ona vardığımızda o durumu anlatamayız çünkü o bildiğimiz dilin dışındadır. Bu söylence, Bülent hocanın aşka getirdiği çözümleme ile de sorgulanabilir. Ama dediğim gibi, hocamız bu mevzuya dokunmamış.

Hasılı, kitap sizi eksik bıraktığı için olabildiğince düşünmeye itiyor. Bir nevi “mastürbasyon” yaparak kendinizi tatmin etmeye çalışıyorsunuz. Diğer yandan, Bülent hoca okuyucuya da alan bırakarak kitabı benzerlerinden farklılaştırmış oluyor. Normalde hep hissettiğimiz ama üzerinde düşünmediğimiz konuları tartışmaya açıyor. Sonuçta ortaya okunması gereken bir kitap çıkmış oluyor.

Yazan: Emin Saydut

eminsaydut@sanatlog.com