Popüler Kültür Analizleri (2) – Kemal Sunal ve Popüler Filmler Üzerine Notlar

“Aşırı esinlenme” ile “intihal” arasında pek fark göremiyorum. Yazınsal alanda olduğu gibi sinemasal haritada da örnekleri bir hayli çok. Türk sinemasının ise söz konusu mevzuda kabahati daha da çok. Bir tür ikâme sorunu yaşadık Tanzimat’tan beri. Alıp yerine koyma, inşa etme… Fakat sinema söz konusu olunca durum çok daha vahim. 60’lı ve hassaten 70’li yıllarda çekilen westernler, absürd bilimkurgu filmleri, trash fantastik örnekler Türk sinemasının tecimsel anlamda nasıl bir yol izlediğinin kanıtı olarak önümüzde durmaktadır. Dar bir kadro ve düşük bütçelerle kısa zamanda kotarılan bu “iş” filmleri, enflasyonist bir sinema yaratmış, bu filmlerden geriye ise koskoca bir çöplükten maada hiçbir şey kalmamıştır… Bir haftada nasıl film ürettiklerini röportajlarında gülerek anlatan Çetin İnanç gibi dumur isimler, az para kazandıkları için kendini acındıran figüran-aktörler, aynı anda 15 metni birden kaleme aldıklarını gururla ifade eden senaryo yazarları, biraraya geldiklerinde birbirlerini Alain Delon’larla, Ingrid Bergman’larla kıyaslayan ezik jön eskileri ve aktrisler… Ve daha niceleri o günlerin Yeşilçam’ını mumla arasalar da, bir daha açılmamacasına çoktaaan kapandı o eski defterler…

Sırf “intihal” mi, “hırsızlık” mı?

Bir de Hollywood’da (veya Avrupa’da) çekilmiş düzeyli sinema yapıtlarının eğilip büküldüğünü; sinema tarihinde önemli bir yeri olan belli başlı yapıtların enflasyonist bir anlayışla ele alındığını ve tamamen fabrikasyon üretim tarzıyla harcandığını görüyoruz. Birkaçına yakından bakmakta yarar var. Charlie Chaplin filmlerinin 80’lerin tecimsel seri üretimine kurban edildiğini anarak başlayabiliriz öyleyse…

Şarlo’nun sessiz sinemanın çocuk yıldızı Jackie Coogan ile birlikte oynadığı sessiz sinema klasiği The Kid (1921, Yumurcak), 1986’da Memduh Ün tarafından “Garip” ismiyle çekilmiştir ve aynen ismi gibi garip bir filmdir!… İki filmi karşılaştırma cesaretine girişmeyeceğim elbette; fakat Türk Şarlosu olarak anılan Kemal Sunal’ın bu filmdeki rolüyle sinema adına ne tür bir yenilik getirmiş olabileceğini sormak istiyorum. Aynı şekilde Memduh Ün’ün bu filmle yönetmenlik sanatına nasıl bir katkıda bulunduğu da sorulabilir. Peki, amaç ne o vakit? Bu filmlerin çekilmesinin amacı ne? Cevabı basit. Ticaret. Bütün bunlar bir yana, Kemal Sunal sinemasının toplumsal sorunları kaba bir anlayışla, absürd bir mizah anlayışıyla ele alışının kurbanı olmuştur The Kid. Kemal Sunal sineması aptal yan karakterleri (“Şaban” tiplemesi de aptaldır keza), çiğ müziği, mutlu sonla biten absürd senaryoları ve basbayağı kötü teknik kadrosu (yönetmeninden set âmirine) ile seyirciyi memnun etme telaşında olan bir sinema olmuştur hep. Seyirciye oynayan bir sinemadır bu. Maalesef Türk sinemasına yeni bir açılım getirdiği, yeni bir ufuk kazandırdığı iddia edilemez. Bu sinemadan geriye çok az nitelikli film kalabilmiştir…

Bir başka “Şaban” harikası da (!) Chaplin’in City Lights (1931, Şehir Işıkları) adlı başyapıtından uyarlanan 1983 yapımı “En Büyük Şaban” adlı filmdir. “Şaban” serisinin bir başka korkunç filmi ve bu kez yönetmen Kartal Tibet. Bu film de The Kid uyarlaması “Garip” gibi neredeyse kare kare çekilmiştir. Birçok plan ve sahnede Chaplin’in kemiklerinin sızladığı aşikâr! Üstelik bu filmde toplumsal sorunları yansıtma çabası sezilse de tribünlere oynandığı ve Chaplin’in eleştirel derinliğine ulaşılamadığı kesindir. Teknik meknik hak getire! Anglosaksonlarca, Fransız Yeni Dalgacılarınca ve birçok Amerikalı eleştirmence bütün zamanların en iyi yapıtlarından biri kabul edilen City Lights, sözün özü, yönetmen olduğu su götürür Kartal Tibet tarafından linç edilmiştir…

Kemal Sunal ile birçok filmde birlikte çalışan jön eskisi Kartal Tibet’in komedi türünde verdiği yapıtlarının tamamı piyasa işidir ve Türk sineması açısından herhangi bir öneme haiz değildir. İkilinin birlikte çalıştığı bir başka film de, Amerikalı yönetmen Sydney Pollack’ın Tootsie (1982) filmini çağrıştıran içler acısı film “Şabaniye”dir (1984). İsme bakın: Şabaniye! “Şaban” fırtınasının estiği yıllarda bu isim de anormal olarak karşılanmayacaktı. İlginçtir, birçok değerli sinema oyuncusunu sinemadan el çektiren porno film istilasından etkilenmeden filmler çekebilen ve bunları izletmeyi başarabilen bir oyuncuydu Kemal Sunal. Sinema işleri ölmeye yüz tuttuğunda bu kez video filmleri çekerek ülkenin büyük birkısmını o kendine özgü absürdizmi ile meşgul etmeye başarabildi. Alan da memnun satan da misali 70’li ve 80’li yıllarda bu filmler büyük rağbet görmüş, geniş kitlelerce izlenmiştir. Bu filmler daha düne kadar –dizi enflasyonu başlamadan evvel– prime time kuşağında defalarca kez sunuluyordu. Deyim yerindeyse geniş kitleler adeta Kemal Sunal manyağı yapılmıştı…

Şunu soralım ilkin: Charlie Chaplin’i oynamak için insanı hangi cahil cesareti motive edebilir? Esprileri, mimikleri ve jestleri ile Şaban, hep o bilindik Şaban’dır ki Chaplin’i taklit ettiği filmlerde de klişelerini kaba bir şekilde pratize eder. O kendine özgü “hihihi” şeklindeki gülüşü, olur olmaz sakarlıkları ve az çalışan beyniyle Şaban tiplemesi şu günlerde eskiye nazaran popülaritesini muhafaza edemese de Kemal Sunal filmleri haşmetli kapitalist tüccarlarca “klasik” olarak addedilmektedir.

Madalyonun öteki yüzü ise kuşkusuz seyirci profili / psikolojisidir (Siz “sürü psikolojisi” olarak okuyun!). Bir toplumun neye güldüğü ile ilgili şu eski klasik sorun… Soru: Chaplin’e gülebilen biri Şaban’a gülebilir mi? Marx Kardeşler’e gülen seyirci, Woody Allen’a da aynı iştahla gülebilir mi? Harold Lloyd ve Buster Keaton’a gülenler Recep İvedik ya da Ata Demirer karşısında kahkaha atabilir mi? Tamam tamam, sadece şaka yapıyorum. Sorularımı geri alıyorum… Ama şunu da ekleyeceğim: Bütün bu komedyenlere gülen ve üstüne bir de Şaban karşısında gülerek karnı yarılanlara bir sözüm yok; fakat Kemal Sunal ile büyüyen, televizyonda onu gördüğünde kumandayı yastığın altına saklayan pijamalı amcalarımın kültürel vizyonu Chaplin’e, Keaton ya da Max Kardeşler’e bir hayli yabancıdır. Zaten Kemal Sunal sinemasının hitap ettiği veyahut hedef aldığı kitleler, intelijansiya değil; bilakis köy romanlarında bahsedilen “halk”tır. Ne idüğü, kim olduğu belirsiz ve her daim romantize edilegelen “halk.” Bu müphem “halk” sözcüğünün Borges okuyan, Godard izleyen, Beethoven dinleyen “halk” olmadığı kesindir. Bu ifadelerim ayrımcılık ve elitizm kokuyor olabilir; fakat Şabaniye’yi ben yönetmedim!… “Özalisyon” dönemlerinde halkı uyuşturan o salak komedileri ben çekmedim!… Bu filmler, 12 Eylül iktidarının pekiştiricisi / tamamlayıcısı / genelleştiricisi Özal hükümetinin politikalarına koşut “okunduğunda” ne demek istediğim daha net anlaşılacaktır. 1970’lerde ülke 12 Eylül’e doğru yuvarlanırken erotik-pornografik patlama yaşanmıştı Yeşilçam’da. Sonra bu dalga soft ve hard porno sinemasına evrildi. Kimileri televizyonun yaygınlaşmasının Yeşilçam’ı böyle bir anlayışa sevkettiği yönünde görüş beyan ediyor. Olabildiğince dar bir bakış açısıdır bu. Unutulmamalı ki, Amerika Birleşik Devletleri’nde “Büyük Buhran” (Great Depression) baş gösterdiğinde fantastik filmler çekiliyor (King Kong gibi), Bay ve Bayan Amerikalılar uyuşturulmaya çalışılıyordu. Konjonktür de, siyasal-toplumsal-ekonomik durum farklılık gösterse bile benzer bir durum Türkiye’de de yaşanmıştır. 70’lerdeki siyasal kargaşa (ki her gün cinayetler işleniyor, aydınlar sokak ortasında öldürülüyor, öğrenciler kurşunlanıyordu…) hızla yükselirken, polis devleti kan kusarken; erotik-pornografik furya da sinirleri gergin “halk”ı yumuşatmıştır!… Siyasal örgütler de cellâtlıklarına daha rahat devam edebilmişlerdir… Sonraları, 12 Eylül silindir gibi ezip geçtiğinde, “Özal Gençliği” diye tabir edilen depolitik bir gençlik yetiş(tiril)miştir. Anımsatmakta yarar var: Politikadan uzak, kültüre sırtını dönmüş, kitap okumayan, araştırıp kafa yormayan, kısacası düşünmeyen insanlar, iktidarların her zaman hoşuna gitmiştir. Eh, bugünkü manzara en azından budur.

12 Eylül Darbesinin olduğu yıl Devlet Kuşu (1980, Yön: Memduh Ün) gibi filmler çeken Şaban’a veda edip başka örneklere geçelim…

Yeşilçam’da bir başka kare kare çekilen film de “Şeytan”dır. Orijinal filmden (The Exorcist, William Friedkin) bir yıl sonra, yani 1974’te Metin Erksan tarafından çekilmiştir. William Peter Blatty’nin Hıristiyan uygarlığı üzerine kurguladığı senaryoyu İslam terminolojisine ikâme etmeye çalışan senarist Yılmaz Tümtürk, gerçekten de komik sahneler yazmış, “şeytan çıkarma” seremonisini hayli renklendirmiştir! Amerikan pazarında “Turkish Exorcist” ismiyle marka olan film, küçük çaplı bir efsane yaratmayı başarmıştır! Kuşkusuz Erksan, Türk sinemasında sayısı çok az olan auteur’lerin önde gelenidir ve o da özellikle 70’lerdeki işleriyle tamamen piyasaya hizmet etmek zorunda kalmış, filmografisine böyle sorunlu bir film eklemiştir. Orijinal filmde, Ingmar Bergman filmlerinden tanıdığımız Max von Sydow’un oynadığı Peder Merrin rolünü üstlenen tiyatro kökenli oyuncu Agâh Hün’ün replikleri literatüre girecek cinstendir. Basit oyunculuklar, kötü işçilik gibi kusurları bir yana, Şeytan’ın asıl sorgulanması gereken niteliği –bir niteliği var denebilirse tabii– Hıristiyan kültürünü İslam formuna giydirmeye çalışmasıdır. Filmin dinsel kaygılar güttüğü ve birtakım kavramsal analizlere soyunduğu da söylenemez; zira ticari kaygılarla çekildiği apaçıktır. Geriye, Agâh Hün’ün inanılmaz replikleri (“Nankör şeytan!” naraları özellikle…) dışında, ruhuna şeytan giren genç kız rolünü üstlenen Canan Perver hanımefendinin yara bere içindeki suratı ve dik dik bakan gözlerinin komik görüntüsü kalmıştır… Ve her daim yakınılan konulardan biri de Türk sinemasının neden korku filmi üretemediği meselesidir. Gerçekten de her janra bulaşan zanaatkâr film adamları korku janrına pek bulaşmamışlardır. Kuşkusuz, insanın “iyi ki de bulaşmamışlar”, diyesi geliyor…

Şimdi, kalabalık kadrolu komedilerin popüler ismi Ertem Eğilmez’e bakalım…

Kemal Sunal’a göre daha nitelikli filmler çeken Şener Şen de bir vakitler Şaban’ın yanında yan rolde görünse de sonra sonra daha ciddi yapımlarda yeteneğini gösterebilmiştir. Fakat 1985’te Ertem Eğilmez yönetiminde rol kestiği “Âşık Oldum” filmi, Mel Brooks komedilerinden tanıdığımız Amerikalı oyuncu ve yönetmen Gene Wilder’ın hem yönetip hem oynadığı The Woman in Red (1984, Kırmızılı Kadın) filminden araklamadır. (Hoş, bu film de bir Fransız filminden uyarlamadır. “Taklidin taklidi” bir filmle karşı karşıyayız.) Bu film de handiyse plan plan çekilmiş; 60’larda göz yaşartıcı melodramlar (“Ben Bir Sokak Kadınıyım” ve “Sevemez Kimse Seni” filmlerini anımsayın), 70’lerde kalabalık kadrolu güldürüler (“Hababam Sınıfı” serisini anımsayın) ve 80’lerde de içinde kendisinin de yer aldığı Yeşilçam’ı sorgulayan (“Arabesk” filmini anımsayın) filmler çeken, bu filmlerin aynı zamanda yapımcılığını da (Arzu Film) omuzlayan Ertem Eğilmez’in filmografisine bir başka ticari film olarak altın harflerle yazılmıştır! Eğilmez’in halkı anlayan, gözlemleyen, ona içerden yaklaşan bir isim olduğu sıklıkla dile getirilmiştir. Bu noktada şu soru: “Hangi halk?” Kolaycı sinema yazarları kıvıramadıkları durumlarda, “realist film”, “çok gerçekçi bir film”, “bu film bizi anlatıyor” demeyi çok severler… Ama biri çıkıp da “Sanat ve yaşam aynı noktada kesişmek zorunda mı?” diye sormaz. “Sanat ayrı gerçeklik, hayat ayrı gerçekliktir.” demez. “Sanatın gerçekliği kurmaca (fiction) gerçekliktir.” demez.

Kuşkusuz, örnekler çoğaltılabilir. Bugün kimilerinin özlemle yâd ettiği, bir sinema nostaljisi olarak benimsenegelen Yeşilçam, öyle yutturulmaya çalışıldığı gibi elzem bir sinema olmamıştır. Bu sektörde tutunmaya çalışan (Lütfi Akad veya Metin Erksan), kendi deyişiyle, “iyi filmler çekebilmek için kötü filmlerde oynamak zorunda kalan” (Yılmaz Güney), kurt prodüktörlerin gölgesinde sinema yapmaya çalışan (Şerif Gören veya Zeki Ökten) tek tük örnekler ve elbette bu dönemde zorlukla çekilebilmiş kimi başyapıtlar (Erksan’ın başyapıtlarından “Sevmek Zamanı”nın talihsizliği anılabilir burada) dışarıda bırakılırsa, Yeşilçam ve temsil ettiği değerler afyon misali uyuşturucu bir etkiye sahiptir. Bu dünyaya ait olmayan salon melodramları, “genç kız âşık olur” temalı içler acısı trajediler ve popüler roman uyarlamaları, zengin erkek-fakir kız edebiyatı hiç de göründüğü kadar masum değildir ve bu alt yapısı sıfır filmlerden geriye sinema mirası adına elle tutulur bir şeyler kalmamıştır. Bugünün izleyicileri, yanılsamalı bir sinema nostaljisi yaşamaya çalışacaklarına, sahneyi oyun yetenekleri ile değil de yakışıklı jön duruşları ile doldurmaya çalışan oyuncuları idolleştirmeye uğraşacaklarına keşfedilmeyi bekleyen “esas” Türk filmlerini izlemeli ve anlamaya çalışmalılar, diye düşünüyorum. Kanun Namına, Susuz Yaz, Sevmek Zamanı, Kurbanlık Katil, Hudutların Kanunu, Haremde Dört Kadın, Gurbet Kuşları, Umut, Arkadaş, Gecelerin Ötesi, Yol, Sürü, Suçlular Aramızda, Kızılırmak-Karakoyun, Kuyu, Kırık Çanaklar, Duvar, Ölüm Perdesi, Linç, Düşman, Hakkâri’de Bir Mevsim, Namus Uğruna, Muhsin Bey, Ah Güzel İstanbul, Aşk ve Kin, Üç Arkadaş, Bereketli Topraklar Üzerinde, Kadın Hamlet, Aaah Belinda, Yusuf ile Kenan, Gizli Yüz ve daha niceleri keşfedilmeyi bekleyen başyapıtlar olarak izleyicilerini bekliyor… Bu açıdan en mantıklı olanı, yönetmenler üzerinden giderek bir izleme / okuma prosesi geliştirmektir. Ancak bu çabanın sonucunda Türk sinema tarihi yeterince iyi algılanabilir ve bir Türk sinema birikimi elde edilebilir. “Statik kamera”nın tiyatral temsilcisi Muhsin Ertuğrul ve “geçiş dönemi” sinemacısı Faruk Kenç’in yapıtlarını bulmak, izlemek neredeyse imkânsız gibi. Bu minvalde “sinemacılar kuşağı” yönetmenleri başlangıç için yerinde gibi görünüyor. Yani Lütfi Akad, Metin Erksan, Atıf Yılmaz, Halit Refiğ, Yılmaz Güney…şeklinde bir rota çizilmeli. Bu yönetmenleri keşfedenler zaten ardından nereye bakacaklarını çok iyi öğrenmiş olacaklar…

Türk sinemasının bugün hâlâ uluslararası düzeyde zincirlerini tam anlamıyla kıramamasında deminden beri sözünü ettiğimiz ticari anlayışın ve ikâme edilen filmlerin olumsuz anlamda katkıları büyüktür. Eğer Türk sineması kendisine bir çıkış yolu arıyorsa, çıkış yolunu iddia edildiği gibi ulusal öyküler anlatarak değil, üslûp duygusu olan filmler üretmeye çalışarak bulmalıdır.

Şimdilerde “Şaban” karakterinin bir başka uzantısı sayılabilecek hastalıklı figürler ticari kaygıların unsurları olarak piyasada varlıklarını hissettirmeye çalışmaktadır. Recep İvedik gibi kepaze bir figür, “halk”tan bir figür olarak lanse ediliyor; filmin teknik ekibi ve oyuncu kadrosu, popülerliğinden dolayı basında ilgi görüyor, konuşuluyor, burjuva televizyon kanallarını meşgul ediyor. Yahşi Batı’nın (Cem Yılmaz) ya da Eyvah Eyvah’ın (Ata Demirer) ekibi televizyon televizyon geziyor… Kuşkusuz 60’lı ve 70’li yıllardaki piyasa filmi mantığının başka görünümler altında sürdüğü / sürdürüldüğü açıktır. Nasıl ki “Şaban filmleri” Türk sinemasına ve Türk sinema anlayışına yeni ve derinlikli bir katkı sağlamadıysa, sözüm ona bu filmlerin de bir katkı sağlamadığı / sağlayamayacağı açıktır.

Türk komedi sineması –tüm çabalara ve emeklere rağmen– gelecekte de sorunlarını aşamayacak gibi gözükmektedir. Film sayısındaki artış ise sadece niceliksel bir meseledir. Buna koşut bir niteliksel artıştan söz edemeyiz bile. Üç film çekeni “auteur” ilan eden zavallı bakış açısı, yani “popüler eleştirmeci”ler, bunu canlanma olarak, Türk sinemasının şahlanışı olarak gösterseler de, kuşkusuz zaman bunun yanıtını daha iyi verecektir…

Hakan Bilge

Ayrıca burada ve şurada yayımlandı.

hakanbilge@sanatlog.com

Popüler Kültür Analizleri (1) - Popüler Sinema Dergileri & Eleştirmenin İflası Üzerine Notlar

“Popüler Kültür Analizleri” üst başlıklı yeni bir kolektif yazı dizisi ile karşınızdayız. Bu başlık altında, sinema dünyası, sinema kitapları ve sinema dergiciliği; hülasa popüler kültürün yapıtaşlarına sinema sanatı çerçevesi içinde bakacağız. Giderek yozlaşan ve kapitalizme emeğini kiralayan eleştirmenlik kurumunun içler acısı halini; bunun yanı sıra salt popüler film ve ikonlara odaklanarak Yedinci Sanat’ın sanatsal içeriğini boşaltan sinema dergileri ve kaynak kitap diye sunulan kitapları mercek altına almaya çalışacağız. Popülizmin hizmetindeki sinema eleştirmenlerinin çoktan iflas etmiş vizyon ve düşünme kalıplarına dönük analizlerde bulunacağız. Bütün bu kirlenmişliğe karşı alternatif yaklaşımları da beraberinde sunacağız…

Bu ilk bölümde, sinema yazarlarımızdan Kusagami, popüler eleştirmenler ve popüler dergicilik ahlakına dair gözlemlerini bizimle paylaştı. Yakında, başka bir popüler kültür analizinde buluşmak üzere. “Gerçek” sanatla kalın.

SanatLog

Popüler Sinema Dergileri & Eleştirmenin İflası Üzerine Notlar

Geçen gün bir internet sitesini gezerken gözüme bir haber takıldı. ‘Türk sineması’nda rekor’’ başlıklı haberde bu sene 70 küsur Türk filminin gösterime gireceği belirtiliyordu. Şüphesiz bunları nicelik olarak düşünürsek gerçekten sevinebiliriz; peki, ya nitelik olarak? Bazılarınız kızabilir doğmamış bebeğe don biçiyorsun diye. Umarım bu konuda yanılıyorumdur; ancak ülkemizdeki sinema anlayışını görmek için kâhin olmaya da gerek yok. Seyircilerin de hangi filmlere gittiğini, hangi filmlerin gişe yaptığını yeniden hatırlatmama gerek var mı?

Popüler kültür kavramı tüketmeye yönelik, tüketim toplumunun önüne atılmış bir kemik gibi karşımızda durmaktadır. Bu kemiği yalayacak mıyız? Bu kemiği gömecek miyiz? Yoksa görmezden gelip yanından mı geçeceğiz? Soruları çoğaltmak mümkündür. Peki, dünya üzerinde kendinden bir parça bırakarak ölümsüzlüğe ulaşmaya çalışan insanoğlunun kaderi için bu kemik parçasını tüketmek büyük bir çelişki sayılmaz mı?

Ülkemizdeki fakir sinema anlayışının nedenlerine baktığımızda bunu birçok maddelere ayırabiliriz. Ancak ben konuyu sinema kaynakları, dergileri ve kitapları üzerinde yoğunlaştıracağım. Sinemaseverler de bilir ki, sinemayı kavramak ve onun doğasını algılamak için sadece film izlemek yeterli değildir. Kedi nasıl kasabı izleyerek kasap olamaz ise bir sinemasever de sadece film izleyerek gerçek anlamda bir sinemasever olamaz. Elzem olan bir şey daha var ki, o da ikinci kaynak olan kitap ve dergilerdir. Ancak ülkemiz maalesef bu açıdan da oldukça vahim bir durumdadır. Misal Robert Bresson hakkında bilgi edinmek istediğinizde maalesef hiçbir Türkçe kaynak bulamıyorsunuz. Ya da bir Yasujiro Ozu, Kenji Mizoguchi, Jean-Luc Godard, Marcel Carne hatta Alfred Hitchcock hakkında bile pek fazla kaynak bulunmamakla birlikte, var olan kaynaklarda da zaten sürekli tekrarlanan ve ezbere yönelten bilgiler mevcuttur. Bir gün Ozu hakkında bilgi toplamak istediğim zaman nerdeyse birkaç paragraf dışında hiçbir şey bulamadım ve bu da beni her şeyi kendi elimle yazmaya yöneltti. Böylece SanatLog’da yazmaya başladım. Sinema adına kitabiyat olarak fazla bir kaynak olmadığını, olanların da hepsi bir ağızdan aynı şeyleri tekrar ettiğini söyledik. Büyük ihtimalle bu konuda aklımıza genelde bir isim gelir ülkemizde: Atilla Dorsay. Sanırım bu konuda en çok kaynak vermiş ve sinema denince akla gelen ilk isim diyebiliriz. Ama gelin görün ki kitapları ele alındığı zaman yeterli bir kaynak olmaktan çok sadece yöneltmeye, bilgi vermekten çok salt bir çizgide ilerleyen anılar ve başka dergilerden yapılan alıntılar üzerine ve bana göre hiçbir değer taşımayan, öğretici özelliği olmayan, boş yazılardan başka bir şey değildirler. Sinema dergisi eleştirisinde yine buraya döneceğiz.

Her şey yeni kaynaklar, yeni kitaplar aramamla başladı. Sinema eserlerini basan birçok yayınevinin (Afa Yayınevi gibi) kapatılmış olmasından mütevellit birçok kitap çok zor bulunmaktadır. Akira Kurosawa’dan tutun Ingmar Bergman’a kadar birçok yönetmen hakkında yazılmış kaynakları şansınız varsa sahaflarda bulabilirsiniz. Bu da ister istemez bizleri dergi almaya zorlayacaktır.

Sinema eleştirmeninin rolü gerçek anlamda çok önemlidir. O, toplum ve yönetmen arasında nerdeyse bir köprü, bir fener niteliğine sahiptir. Yazdıkları birçok kişiye ulaşacak, aydınlatacak, bilgi verecek, öğretecek; yeri geldiği zaman tartışacaktır da. Bir nevi aydın kesim olarak addedebileceğimiz sinema eleştirmeni ‘persona’sı hele ki ülkemizde büyük bir önem arz etmektedir. Ancak ülkemdeki sinema anlayışına baktığımda sefih ve nerdeyse kısır bir anlam ve anlatımla karşılaşıyorum. Sinemayı sevmeye başladığımda her ayın başını sabırsızlıkla beklediğim sinema dergilerini alıp hemen okumaya başlardım. Halen de sinema dergisi almaktayım ancak alır almaz yapabildiğim tek şey içine bakıp koltuğun üzerine atmak oluyor. Kendime dönüp şunu sordum: Değişen neydi? Değişen sinema dergisi mi yoksa ben miydim? Şüphesiz bunun cevabı çok kolay, değişen bendim; aslında bana hiçbir yararı olmayan bir dergiyi okuduğumu ve hayatımda aslında hiçbir önem arz etmeyen bir sürü bilgiyle donatıldığımı gördükçe dehşet içerisinde kalıyordum. Eğer halen ‘sinema’ dergisi alıyorsanız ve büyük zevk içerisinde okuyor iseniz size geleceğinizden şüphe etmenizi öneriyorum.

Size ne soracağınızı söyleyemem ama kendim için şu soruları sormaya başladığımda artık bu dergileri yakmanın ya da koltuk üzerine atmanın vaktinin geldiğini görüyorum: Sinema dergisinde en son ne zaman ciddi anlamda bir ‘Hitchcock’ incelemesi gördüm? Ya da böyle bir yazı gördüm mü? (Ondan bile şüpheliyim) Peki, bu dergide yazı yazan eleştirmenlerin ikide bir liste yapıp Hitchcock’ları Kubrick’leri sıraladığı listelerin dışında doğru dürüst doyurucu bir yazı gördüğünü iddia edecek olan biri var mı? Şimdi önümde bir sinema dergisi var, isterseniz gelin hep birlikte sayfalarını çevirip bakalım.

Konseptler aynı olduğu için bir dergiye bakmak yeterli olacaktır. 114 sayfalık boş bilgi yumağını çevirmeye başlıyorum. Önümde Popüler Sinema Dergisi Sinema Merkez’in 2024 Ağustos sayısı yer almaktadır.

İlk sayfa bir reklâm, güzel bir başlangıç.

2. ve 3. sayfalar içindekiler kısmı.

6–12 sayfalar arası vizyona girecek filmler ve kısa anekdotlar. Kendimize soralım bakalım, hangi çağda yaşıyoruz? En son bu sayfaları ne zaman okudunuz? Okuyor musunuz? Yoksa internetten ya da sinema salonlarına gittiğiniz zaman gelecek filmlere bakıp ona göre mi gidiyorsunuz? Altlarında konuların yazıldığı kısa anekdotlar şeklinde yazılar var. Bu kadar sayfanın böyle boş bilgilerle donanmış olacağına inanası gelmiyor insanın. Unutmadan, artık bu sayfaları da ikiye bölmüşler, yan tarafta bir havayolu şirketinin reklâmı var ve her sayfada bu var.

Sayfa 13: bir reklâm daha.

Sayfa 14–15 yıldızlar, Box Office. Yapmayın, gözünüzü seveyim, bunlarla nereye varmayı düşünüyorsunuz? Eğer çok sevdiğiniz bir filmin gişe gelirleri çok önemliyse lütfen bundan sonrasını okumayın. Yıldızlar da değişken, hatta siz bile bu tabloya bakarak yıldızlayabilirsiniz. Acaba hangi filme gideceğinizi bu yıldızlara bakarak mı karar veriyorsunuz ya da acaba hangi eleştirmen hangi filme kaç yıldız vermiş diye mi merak ediyorsunuz? IMDB’den size selam olsun o zaman.

16–17. sayfalar Uygar Şirin’in esprili (!) ya da kısa anekdotlar şeklinde bilgilerine (!) rastlıyoruz. Çok az zaman yararlı olan bu bilgiler size bir bakış açısı sağlamıyor maalesef; hani eskiden VCD kiralarken kapağın üzerinde yönlendirici bilgiler olur ya onlar gibi, ne eksik ne fazla. That’s amazing!

18–23. sayfalar. Bu sayfalarda gördüğümüz ise vizyondaki filmlerin eleştirileri oluyor genel olarak. Genelde de Amerikan filmleri olmasına istinaden bu eleştirilerin bakış açısı da aynı kapitalist açıyı sağlıyor. Mesela Amerikan Pie (Amerikan Pastası) eleştirisi görmek artık beni dehşete düşürmüyor. Kimsenin hakkını yemeyelim, bazen iyi yazılar da ortaya çıkabiliyor.

24–29. sayfalar: Önümüzdeki program, yeni projeler vesselam… Sanırım interneti olan birisi için gereksiz laf salatasından başka bir şey değil. Birinin bu sayfaları okuyarak bir yere varacağını sanmıyorum ve genelde miatları dolduğu zaman da bu gelecek filmlerin hiçbir cezbedici tarafı yok. Mesela Oldboy filminin ya da Seven Samurai filminin yeniden çekileceğini biliyor muydunuz? Dergide böyle bir haber yok. Hatta önceki sayıda yeniden çevrilecek filmler listesinde bile yok. Peki bunu benim dergiden önce söylemem bana veya size ne kazandırdı?

30. sayfa: reklâmlar.

Sayfa 32–33: söyleşi.

35. sayfa: reklâmlar.

36–37. sayfalar: Işık ve gölge köşesi, yani Atilla Dorsay’ın köşesi. Mesela bir oyuncu mu öldü. Bu sayfalarda bunları bulmanız mümkün. Diyelim ki festivale gidemediniz, bırakın Dorsay sizin için izlemiş olsun; siz de festivale gidemediğinize mi yanarsınız, filmleri izleyemeyecek olmanıza mı? Büyük ihtimalle ölen aktör ya da aktris yaşlıdır. Filmlerini bir daha hatırlatır, bizlere hangi yönetmenle ne zaman çalışmış, hayatında neler yapmış vs. hakkında bilgilr verir. Bazı insanlar olur ya, sevdiği sanatçının eşyalarını, özel hayatını merak eder; ama sanatçının ne demek istediği konusunda beyanat veremez. Schopenhauer’in dediği gibi, resimden çok çerçeveyle ilgilenirler. Bu köşe de bizatihi bunu tamamlıyor. Ne kadar gereksiz ve banal bir köşe olduğunu fark etmem uzun zaman sürmedi velâkin.

38–69. sayfalar: Film tanıtımları, dosyalar var. Mesela Quentin Tarantino varmış bu ay, ama birkaç yıl önce de benzer bir dosya vardı. Ara sıra kenara yerleştirilen gereksiz bilgi yumaklarından bu dosyaları biz de yapabiliriz. Sinema hakkında pek bilgisi olmayan biri için ilginç gelebilir, ama bilgisi olan biri için ne kadar gereksiz ve fuzuli bilgiler. Geçen ay da Harry Potter dosyası vardı; eğer hayranı değilseniz size ne kazandırdığını bir kendinize sorun. Bu arada her ay bir Kutlukhan Kutlu incelemesi bulmaktayız. Şahsım adına, hayal ettiğim bir dergideki uzun, akıcı ve oldukça bilgi verici olan bu yazıları sevmekteyim. Bu kadar sayfa arasında bu kadar az yer ayrılması üzücü gerçekten.

70–79. sayfalar: Yeni sezon adıyla gelecek filmler tanıtılıyor. Tabii ki gişe filmleri bunlar. Ekseriyetle geçen sayıda yeniden çekilen filmler vardı. Daha önce de bu bilgilerin yararsızlığından bahsettim, bir daha söylemeye gerek yok.

80–86. sayfalar: Michael Jackson video klipleri. Bol resim, boş bilgi. Sabah akşam haberlerde tekrar edilen şeyler; eğer seviyorsanız, zaten bildiğiniz şeylerdir; ilgilenmiyorsanız, size boş gelecektir.

87–93. sayfalar: Dünya sinema tarihi. Sanırım ilk kez düzgün bir konsept tutturulmuş; ancak bu sefer de kısa bilgiler var. Yararlı olabilecek türden bilgiler oldukça az.

Sonrası: DVD bölümü. Evet, hepimiz buradaki bilgilere bakarak DVD alıyoruz!!!

114 sayfası olan bir sinema dergisinde 10, bilemediniz 15 sayfa yararlı bilgi bulabilirsiniz. Peki, geriye kalan boş sayfalarda? Günümüz sinema dergiciliği (artık eleştirmen gözüyle bakamıyorum) bu şekilde kalemini kapitalizme satan ve birkaç paragraf boş filmleri yazan, pespaye ve bir o kadar gereksiz anlayışı yansıtmaktadır. Empire Dergisi’ni bilenler bilir, sizce neden kapandı? O dergiyi hatırlayacak olursak, 3–4 sayı Indiana Jones bilgileri verdi. Peki, o derginin verdiği poster ve DVD’ler dışında çekici tarafı ne idi? Verilen DVD’lerin yeniden bir daha verildiğini hatırlatmaya gerek var mı? Sinema dergisinin 20 küsur sayfa DVD’lere yer ayırdığını gördüğümüz zaman şunu sormalıyız: “Ben bir ticari dergi mi alıyorum; yoksa bir Sinema Dergisi mi? Bu kadar sayfanın heba edilmesi akla yatkın olabilir mi?”

Şimdi bu kadar eleştirdin, çaldın çırptın, kendini parçaladın; bize nasıl bir alternatif sunabilirsin, diye sorabilirsiniz. Eski dergileri bulabileceğiniz birçok online alışveriş sitesi var. Jean-Luc Godard, Satyajit Ray, François Truffaut, Akira Kurosawa, Jean Renoir, Charlie Chaplin, John Ford, Federico Fellini adına belki çok büyük bir bilgi yok; ama bu büyük ustaların yapıtlarının incelendiği, eleştirildiği doyurucu bilgileri bulmak mümkün. Bu konuda ufkunuzu açacağından hiç şüphem yok. Şunu da sorabilirsiniz: “O zamanlar onların filmleri vardı, o yüzden ele alındılar.” Şüphesiz bir başka gerçek de bu, ben de size şunu sorayım: “Bu büyük ustaların filmlerini tüketebilmek mümkün mü?”

SanatLog.com’da yer alan Hitchcock’un Psycho incelemesine bir göz atın, ne kadarını tüketebilirsiniz ki? Bu film hakkında ansiklopediler bile yetersiz kalacaktır. Ancak bu hiçbir zaman yazılamayacağı anlamına da gelmez. SanatLog olarak ele almaya çalıştık, elimizden gelenin en iyisini yapmaya çalıştık. Bu denli ayrıntılı analizleri bir sinema dergisinde görmeniz mümkün mü? diye sorun. Bir Kurosawa incelemesi görmem mümkün mü? diye sorun. Bir Renoir incelemesi görmem mümkün mü diye sorun? Ben bunları tüketebilir miyim? diye sorun. Ben tüketmek için değil, kendimi geliştirmek, birikimlerimi paylaşmak ve bu konuda kayda değer birkaç söz söylemek için buradayım diyebilin. Sürekli tüketerek aç kalan Tantalos gibi değil; bilgiye aç, gelişimin farkında olan Prometheus gibi bu yola baş koyun…

Yazan: Kusagami
kusagami@sanatlog.com