Çok Önemli Gaz

Yaşamakta olduğum bugünleri, okul arkadaşlarım Yılmaz ile Hasan’a borçluyum. Kendimi burada, seçkinler arasında bulmamın nedeni bu iki eski arkadaşımın, okulumuzun gelenekselleşmiş dayanışma, öğrencilerin yaşam boyunca birbirlerini koruyup kollama anlayışına uygun olarak beni izlemeleri, izletmeleri, zor durumlarımda desteklemeleridir. Geçirdiğim zorlu ameliyatın öncesinde, gerçekleşmesinde ve sonrasında hep bu ikisinin ilgisi, emeği, desteği vardır. İçinde bulunduğum seçkinler, varlıklılar hastanesine kabul edilmem de onların aracılığı ve gücüyle sağlanmıştır. Durum böyle olunca, hiç aklımdan çıkmıyorlar doğal olarak. Nereye baksam onları görüyorum. Ameliyathanede kolumdan ilaç verilip uyutulmadan önce de, yedi saat kadar sonra uyanıp kendime geldiğimde de hep bu iki önemli arkadaşımı düşünüyordum. Amerikalılarla Dayanışma Örgütü’ne (AmeDayaÖr diye kısaltmışlar, çağrı yazısı gönderdiklerinde okumuştum) üye olmayı kabul etmediğim halde ilgilerini benden esirgememişler, her adımımda desteklerini sırtımdan eksik etmemişlerdi. Beni nasıl utandırmışlardı; şimdi biraz da utancımdan çıkmıyorlar aklımdan: “Sen bizimle olmayı reddettin, bizi yeterince sevmedin ama bak, biz seni çok seviyoruz.” İleti bu olmalı. Düşündükçe yüzüm kızarıyor, utancımdan mı, öfkeden mi bilemiyorum ama yanaklarım yanıyor. Neden katılmadım ben de aralarına sanki? Neyse, olan oldu bir kez. Şimdi sağlığımı düşünmeliyim ve ilk fırsatta bu yüce gönüllü dostlarıma uygun bir biçimde teşekkür etmeliyim. (Onların yüce gönüllülüğünü ve yaşamımdaki önemini anlatan bir öykü yazabilirim örneğin.) Onları düşündükçe okul yıllarımızı anımsıyorum. Çağrışımlarla canlanan o eski ama eskimemiş görüntüler, içinden geçmekte olduğum zamana da yansıyıp bugünleri biçimlendiriyor. Başkasından duyulup yinelenmiş olsa da, “Denizden babam çıksa yerim!” özdeyişiyle “Yamyam Hasan” lakabını kazanan Hasan Aksaz, daha sonraki meslek yaşamı süreçlerinde, en yakın arkadaşları bile olsa, rakiplerinin önünü kesip onları bir anlamda çiğ çiğ yiyerek, lakabının ne denli yerinde ve tutarlı olduğunu kanıtlamıştır. Nedendir bilinmez, beni çok sevmekte, koruyup kollamakta, ardımda görünmez adamlarını gezdirmekte, elindeki gücün bir bölümünü de benim için kullanmaktadır. (Oysa dedim ya, ben AmeDayaÖr’e katılmamış, dikbaşlı birisiyim. Üstelik işe yaramam, yazı yazmaktan başka şey gelmez elimden. Dolayısıyla, bu tutkulu sevginin nedenini anlamakta zorlanıyorum doğrusu.) Eksik olmasın, bu seçkinler hastanesinin en güzel, en manzaralı ve ferah, en “özel” odasına yerleştirilmem için genel sekreterine emir vermiş, telefon ettirmiştir. Sağolsun varolsun benim canım arkadaşım. İlkokuldan beri hep elimden tutmuştur; öteki elinde mızrağı andıran, ucu topuzlu bir bir sopa vardır. Belleğimden hiç silinmeyen 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı törenlerinde en önde yürümekte, topuzlu sopasını havada sallamaktadır. Sonra, ortaokuldan, liseden kalma başka görüntüler. Hasan Aksaz, eskiden beri çok önemlidir. Adeta o, törenler için görevlendirilmemiş, törenler onun için düzenlenmiştir her zaman. Okulumuzun en yetenekli, en sevimli, en önemli, en şey öğrencisi odur; babası da kentimizin en büyük yap-satçılarından biri ve üstelik iktidardaki partinin milletvekilidir. Hasan Aksaz’ın omuzlarının her birinde kırmızı çuha üstünde çapraz kılıçlı kokart ve dört yıldız olmuştur. Onun giysisindeki gibi sıra arkadaşım Yılmaz Uğur’un ceketi ile benim giysimde de yıldızlar vardır ama bizimkiler, hele benimki daha azdır. Dört, üç, bir diye sıralanmıştır ve Hasan’ın ardında, boru trampet takımının önünde canım arkadaşım Yılmaz’la yan yana yürümekteyiz, ben onun solundayım. Benim elimde flama, Yılmaz’da bayrak bulunmaktadır. Tören biter, görüntüler gitmez, belleğime yerleşip kalır ve işte böyle, olur olmaz zamanda anımsarım. Sevimli çocuklardık, aynı mesleğin adamları olmak istiyorduk. Sonra rastlantılar, olanaklar, beklenmedik rüzgârlar bizi savurdu; farklı alanlarda sürdürmek zorunda kaldık çabalarımızı. Ama arkadaşlığımızı her zaman yaşadık ve yaşattık.

Gözlerimi yumup o günleri düşündüğüm anların birinde, doktorların salık verdiği gibi, hareketlenmek, böylelikle sağlığıma çabucak kavuşmak amacıyla yürümek üzere odamdan hızla koridora çıktığımda o ikisini gördüm. Giysileri yine gökyüzü renginde. İkisi de sarı saçlı, mavi gözlü; sesleri, duruşları ilk gençlik günlerimizden kalma. Yıldızlar omuzlarında değil şimdi, göğüslerinin sol yanlarında sıralanmış durumda. Hasan’ın dört, Yılmaz’ın üç yıldızı var yine. (Ben üniversiteden beri yıldızsız ve giysisizim.) Onları birden karşımda görünce yüreğim genişledi, nasıl sevindim… Canlarım benim, sevgili arkadaşlarım. Beni ziyaret etmeye geldiler herhalde diye düşündüm ama yanıldığımı hemen anladım. Ah bu yanılgılar! Demek oluyor ki narkozun etkisi hâlâ üzerimde, kendini sürdürüyor, tümden beni bırakmış değil. Zaten kollarım, bacaklarım delik deşik. Karnımın sol yanında L biçiminde, uzun bacağı 12, kısa bacağı 4 olmak üzere toplam 16 santimetre uzunluğundaki ameliyat yarasının dikişleri; sağ yanında, incebağırsağa bağlı bir torba var. “İleostomi” diyor hekimler ve hemşireler ona. Kalınbağırsağımın ağzı dikildi, kapatıldı; şimdilik uykuda, çalışmıyor. Günü gelince açılıp incebağırsakla birleştirilecek, uyanıp yeniden işe girişecek ve torbadan kurtulacağım. Şimdi sorun, gaz’da. Çok sık yürümem gerekiyor; odamdaki rahat yatakta yatmamalıyım, koridorda dolaşmalıyım. İşte yürüyorum. Hasan Aksaz ile Yılmaz Uğur’a doğru ilerlemeye başladım. Aynı hizaya gelince anladım ki bunlar arkadaşlarım değil; hastaneye temizlik, hasta bakıcılık, yemek, ilaç tedarik desteği ve hizmetler veren özel şirketlerden birinin üst düzey yöneticileri. Önemli adamlar. Göğüslerindeki yıldızları, giysileri, duruşları, bakışları benim sevgili okul arkadaşlarımı anımsatıyor; hatta Yılmaz’ın altdudağındaki gibi derinlemesine bir yarık var üç yıldızlının altdudağında da. Benzerlik bu kadar olur. Doğal olarak belleğim uyduruyor biraz da bunları; hayatıma yön veren o pek önemli arkadaşlarımı çok özledim, yanıma bir gelseler nasıl sarılıp kucaklayacağım ikisini de. Ama yoklar. Şimdilik benzerleriyle yetinmek zorundayım. Her biri “büyük adam” oldu, ülke çapında. Yılmaz Uğur Dışişleri Bakanlığı’ndan emekli yüksek bürokrat; son görevi bir Avrupa ülkesinde elçilikti. Hasan Aksaz ise uluslararası bir Amerikan şirketinin Ortadoğu Bölgesi Başkanı. Yakında emekli olacağı, “merhum” babası gibi siyasete atılıp parlamentoya gireceği, ABD’nin Büyük Ortadoğu Projesinde çok önemli görevler üstleneceği söylentisi yaygın. Birkaç kez gazetede de okudum bu söylentiye ilişkin haberleri. Kafası Amerikan tıraşlı, bakışları dünyayı kana bulayıp giden çok önemli başkan Bush’u anımsatıyor. Öylesine görkemli bir duruşu var. Göstermeparmağını gözüne sokar gibi sallayarak Yılmaz Uğur’a bir şeyler anlatıyor, belki de buyruklar veriyor. Kaşları çatılmış, sesi sert, biraz da öfkeli.

Yok yok, bunlar benim canım arkadaşlarım olamaz; yalnızca andırıyorlar. Yanlarından geçerken göz göze geldim, hafifçe gülümsedim, başımı belli belirsiz eğerek selamladım ikisini de. Karşılığını aldığımı söyleyemem ama olsun. Çok yoğun çalışan, önemli adamlar bunlar. Benim gibi işsiz güçsüz ve hasta değiller. Dönüp koridoru ters yönde adımlamaya başlayacağım. Yürümeliyim ki gaz çıksın; çok önemli gaz. Bugün kaçıncı gün ameliyattan bu yana; hâlâ tıs yok! “Çok gecikti” deyip kötü kötü baş sallıyor hemşireler. Hastabakıcılar bile kaygılı. Herkese dert oldum. Bazen de hekimler kuşkuyla yüzüme bakıp soruyorlar: “Hâlâ gelmedi mi?”

“Gelmedi efendim” diyorum saygıyla, ama yanaklarım yanıyor. Böyle şeyler konuşulur mu? Bunların ayıp olduğu öğretildi bize; başkalarının yanındayken kalkıp helaya girmekten bile utanmışımdır.

“Allah Allah, neden acaba?”

Suskunlukla, kuşkuyla bakıyorum ben de onların yüzlerine. Neden acaba’ya karşılık söyleyecek sözüm yok; ben nereden bilirim gaz niçin çıkar ya da çıkmaz? Bu denli önemli olduğunu da yeni öğrendim zaten; çok şaşkınım, inanılır şey değil. Neyin önemli, neyin önemsiz olduğunu günlük koşuşturma içindeyken unutuyoruz hep, hatta hiç öğrenmediğimiz gerçekler var. Günün birinde, bunu anımsatan birisiyle ya da olaylarla karşılaşıyoruz. Hastaneye yatıp kalınbağırsak tümörümü aldırmasaydım, bu çok önemli konuyu asla öğrenemezdim. Öyle bir öğrendim ki ölünceye kadar unutmayacağımı biliyorum. Hele buradayken unutmam olanaksız; anımsatan çok. Biri gidiyor, başkası geliyor. Odam yolgeçen hanına döndü birkaç gündür. Anladığım kadarıyla beni taburcu edecekler ama bu büyük engel yüzünden evime gönderemiyorlar. On dokuzuncu gündeyiz, en eski hastalardan biriyim herhalde. Bu kez Meral Hanım göründü kapıda, başını uzatıp yüksek sesle sordu: “Geldi mi, geldi mi?”

Yanaklarım yandı yine, kulaklarımın uçları. Bu kadar bağırma hatun, sağır değilim. “Gelmedi.”

“Tüh! Demek öyle?”

“Evet öyle.”

“Neyse, üzülmeyin Baharten Bey, gelir nasıl olsa.”

Havacıların söylediğidir: “Hiçbir uçak havada kalmaz.” Onlara özenip benim söylediğimdir: “Hiçbir gaz, çıkmadan yerinde duramaz…” Çekilip giden Meral Hanım’ın ardından belli belirsiz gülümsedim. Ne çok soruyorlar. Kızarıp bozarıyorum, sesim düşüyor, bozuluyor. Konu bu kadarla kapansa iyi; daha neler var: Vücudumun atıklarını ölçekli kaplarda biriktiriyorum. Hastabakıcılar belli aralıklarla gelip ölçülerini ilgili çizelgelere yazıyorlar; hemşireler de öyle, sürekli denetliyorlar. Meral Hanım’dan yarım saat kadar önce Doktor Yılmaz Bey kapı eşiğinden seslenmişti; bu da başka bir Yılmaz işte, alt dudağı yarık değil. Esmer ve düşünceli. Ağırbaşlı görünmeye özen gösteriyor. “Gelince hemşirelerden birine haber verin olur mu…”

“Şey, doktor bey, çok mu önemli bu?”

Yılmaz Bey’in gülüşü hâlâ şurada duruyor. “Hayat kadar önemli. Gaz çıkmazsa, can çıkar.” Bu da bir özdeyişti besbelli. Gülünce gözlerinin çevresi kırış kırış. “Çok önemlidir Baharten Bey! Gaz gelmedikçe bağırsaklarınız açılmamış demektir.”

“İyi ama benim bağırsaklarım zaten kapalı, çalışmıyor ki.” Gülümsedim. “Dinlenceye çıktı. Torbam var, biliyorsunuz.”

“Olsun” dedi Yılmaz Bey. “Torbada da izleyebilirsiniz. Kabarcıklar oluşur, koku yapar. Yeter ki gelsin, mutlaka farkına varırsınız.”

Koku deyince arkadaşım Yılmaz’ı düşündüm. Ağzını kapasa da çatlak dudağının arasından sızan ölü hayvan kokusu duyulur. Haklı olarak “Leş Yılmaz”a çıkmıştı adı, hep öyle kaldı. İyi ama ne yapsın, elinde değil ki çocuğun. İçinde bir kedi ölüsü varmış gibi kokuyor soluğu işte. Leş Yılmaz aşağı, Leş Yılmaz yukarı… Ah ne yıllardı; üzülürdüm arkadaşım için. Temiz duygular henüz kirlenmemiş, yürekler örselenmemiş, yüce duygulara gölge düşmemiş; içtenlik, dürüstlük, doğruluk üzerine gölge değil toz zerresi bile ilişmemişti. Bu Yılmaz, sınıf arkadaşlarımızın çoğunun yüz vermediği, dışladığı, konuşmayı bilmez, densiz, edepsiz, biraz da yırtık ve terbiyesiz öğrencilerden önde geleniydi. Açık saçık fotoğraflar bulup getirir, meraklılarına para karşılığı gösterirdi okulun helasında, teneffüs aralarında. Ağzındaki ağır kokuyu bastırmak için, yanında kolonya dolu küçük bir plastik şişe taşıdığı, fırsat buldukça, kimseye göstermemeye çalışarak bir-iki “fırt” çektiği bilinirdi. İçime kuşku düştü işte şimdi: Koridorda kötü bir koku vardı; o ikisinin yanına yaklaştığımda artmış, rahatsız etmişti. Yıllar sonra burada karşılaştığım şirket yöneticisi oydu anlaşılan. Hay Allah, neden daha önce düşünemedim bunu? Beni tanımamış gibi davranması şaşırtıcı değil. O yıllarda arkadaşsız dolaştığı için, şimdi burada yanıma gelip kendini tanıtmaktan uzak durmuş olmalı. Büyüklenme bu, aslında aşağılık duygusunun somut karşılığı. Yoksa Doktor Yılmaz Bey de mi oydu? Hay Allah, paranoyak mıyım neyim? Hayata kuşkuyla baktınız mı, çevrenizdekileri kuşkuyla irdelediniz mi alnınıza ilk basılacak damga budur: “Paranoyak!” Madem öyle, ben de onu tanımamış gibi davranacağım. Ulan Leş Yılmaz! Adam oldun da… Neyse, kendisi bana yaklaşmasa da ardımda dolaşan adamları aracılığıyla beni ne kadar sevip kolladığını öğrendim artık, sorun değil. Hasan’la ikisi, bu ünlü hastaneye yatırılmamı sağladılar, söylemiştim, daha ne yapsınlar? Gerçek arkadaşlık, arkadaşlarını zora sokmamaktır. Bu ikisinden hiçbir beklentim yok ve olamaz. Benim derdim başka; beklediğim şey olmalı artık, sevinçle haber verebilmeliyim ilgilenen herkese: “Geldi, geldi, sonunda geldi!” Canım arkadaşlarım beni ziyaret edermiş, etmezmiş, hiç önemli değil. Canları sağ olsun. Gaz gelsin yeter.

2673 numaralı bölümün upuzun koridoru pek önemli ve çok değerli hastaların özel odalarının yan yana sıralandığı, bazılarının kapılarında belleri tabancalı özel güvenlik görevlilerinin beklediği, hastalar arasında bir büyükşehir belediye başkanı, iki vali, üç emniyet müdürü, birkaç bakanlık müsteşarı ve danışmanı ile memleketi görünmez elleriyle yöneten büyük holding patronlarından en ünlüsü, en önemlisi olan Kâzım Kabancı’nın ve ünlü mafya babası Kırık Hamdullah’ın da bulunduğu biliniyor. Temizlik ve güvenlik şirketleri ile, gece hizmetleri veren ayrı bir şirketin bol yıldızlı üst düzey yöneticileri olan Yılmaz Uğur ile Hasan Aksaz’ın bu koridordan kuş uçurulmamasını, hiçbir hizmetin ve görevin aksatılmamasını beklemeleri, hatta ülkemizin, toplumumuzun çok önemli gaz işleri ve dolayısıyla benimle de ilgilenmeleri çok doğaldır. Odama dönünce düşündüm bunları, durumu irdeledim ve gerçeği saptamakta zorlanmadım. Doğal olmayan, benim gibi sıradan bir ölümlünün, hem de kanser tanısı konmuş bir ölümlünün, koridorun en güzel özel odasında kalmasıydı ki nedenini, niçinini çıkaramıyordum bir türlü. Neyi, kimi, kimleri, hangi önemli tüzel ya da özel kişiliği temsil ettiğimi anlayıp öğrenmek için can atıyordum, ama değil mi ki eski okul arkadaşlarımdan Yılmaz ve Hasan Beyler bana yabancıymışım gibi davrandılar, ben de bozuntuya vermeyip birkaç gün daha süreceği anlaşılan beyliğimin tadını çıkarmaya karar verdim. Beklenen çok önemli konuğun geleceği yok nasıl olsa, öyleyse buradayım, gitmiyorum.

Kapının önüne çıkıp baktım; canım arkadaşlarım bu kez koridorun öteki ucunda konuşuyorlar. Orada bekleme salonu gibi bir girinti var. Kapısız. Geceleyin, hasta yakınlarının üzerinde uyumasına da elveren yayvan koltuklar. Sol duvarda yassı bir televizyon alıcısı. Gidip gelirken durup izlediğim olmuştur; odadakinden daha büyük ekranlı ve daha net görüntülü. Yüzleri televizyonlu duvara yarım dönük. Soluk almaksızın konuştukları belli oluyor. Umudu kestim onlardan, bir “merhaba, nasılsın?” demelerini bile beklemiyorum artık. Ah işte geliyor! Onlarla aynı anda vücudum da kıpırdandı. Karnımda bir şeyler oluyor. Midem bozuldu galiba, gurultu başladı. Leş Yılmaz’ın ağız kokusu, içindeki kedi ölüsü etkili oldu anlaşılan. Hemen döndüm, odaya girdim. Banyodaki klozete oturup kapıyı ayağımla iteledim. Geliyor, geliyor, gözümüz aydın, geliyor! Bağırmamak için kendimi zor tuttum. Dur, heyecanlanma. Nasıl olsa haberleri olur, çizelgeye yazarlar. Acele gaza şeytan karışır. Bekle ve tadını çıkar, yavaş yavaş, aralıklarla gelecektir. Gelsin de rahatla. Önce sen tanık ol, öğren; başkaları daha sonra. “Hayattan bile önemli!” Kendimi dinlemeye, gaz dalgasını beklemeye koyulmuştum ki birden aklıma geldi: Ayağa kalkıp odaya girdim, komodinin üzerindeki not defteri ile tükenmezkalemi alıp okuma-yazma gözlüğümü taktım, banyodaki yerime döndüm.

Ve başladı sonunda.

Hâlâ biraz utanmasam, herkesi başıma toplayıp sayıları ve adları onlara yazdıracağım. Ama hayatın çoğu alanında yalnızızdır; işte yine öyle zamanlardan birini yaşıyorum; yalnız ve tek başınayım. Kendim sayıp kendim yazacağım.

Evet, geldi sonunda. Zor geldi. Köpüklerle, tuhaf seslerle, görkemle, coşkuyla, koşturarak girdi torbanın ağzından. Torba kabardı, doldu, balona dönüştü. Üstteki küçük pencereyi, havalandırma deliğini kapatan iki santimetre çapında daire biçimli keçe parçası fazla direnemeyip leş kokusuna yol verdi. Ulan Yılmaz, ulan Yılmaz… Burada da yaptın yapacağını! Alacağın olsun. Tam on dokuz gündür kapalı yerde büyüyüp gelişen ilk gaz, özgürlüğüne kavuşmuştu sonunda. “Hiçbir uçak havada kalmaz, bir biçimde iner yere.” Evet öyle. Hemen not defterine yazdım: Tarih, saat, yer. Sonra ekledim: “Çok önemli gaz, adı Yılmaz.” Sağa doğru bir çizgi çekip “Leş” diye yazdım, eğri büğrü üç yıldız koydum yanına. Bu birincisi. Bakalım ötekiler ne zaman? Artık işi gücü, gerçeği düşü bırakıp en önemli hayat belirtisini beklemeye ve kendimi izlemeye başlamalıydım. Bir süre bekledim ama gerisi gelmedi. Çıktım ben de dışarıya, koridorda yürüyeceğim.

İkinci patlama Hasan Aksaz’ın bulunduğum yere yaklaşmakta olduğunu gördüğüm anda oldu. Koridorun bana göre uzak ucundan bu yana doğru koşarak gelmekte olan Yılmaz Bey ile iki ya da tek yıldızlı ya da yıldızsız temizlikçiler, güvenlikçiler, sağlık hizmetlileri, “posta beyler” yanımdan hızla geçtiler. Hepsi telaş içindeydi. Hasan Bey de yaklaşıyordu, neredeyse gelip omuz vuracaktı. İyice çekildim duvar dibine, kıpırdamadan izledim. Hasan Bey bu denli telaşta olduğuna göre, odalardan birine ya bir bakan ya bakan eşi, çocuğu, yakını, baldızı, şoförü, berberi, şusu busu yatmış ya da yatacaktı. Bu düşünce beni allak bullak etmeye yetti ve korktum, tutamadım kendimi, zaten denetlemem olanaksızdı. Torbanın ağzı büzgülü değildi ki büzüp susturabileyim; özgürlük benden çok onundu artık. İkinci bomba ansızın patlamış oldu böylelikle. Öyle bir ses çıktı ki not defterime yazıp yanına dört yıldız koymalıyım. Adı da hazır zaten, Hasan Aksaz’ın anısına, onun anmalığı.
Durdu, dönüp şaşkınlıkla baktı ve bağırdı: “Heyy, ne oluyor orada?” Korku ve kuşku doluydu Hasan Aksaz’ın gözleri. Bu gidişle işinden ve yıldızlarından olacaktı. “El bombası mı, mayın mı patlatıldı? Solcular burayı da mı ele geçirdi? Yoksa PKK’lılar baskın mı yaptı? Heyy, nöbetçiler! Gizli açık, formalı formasız elemanlar hemen koşun! Kapıları tutun. Torbalara el koyun!”

Önde güvenlikçiler, arkalarında istihbaratçılar, gözetleyiciler, ayakkabı boyacıları, sucular, süpermarket servislerinin sürücüleri, kapıcılar, taksi sürücüleri, pazar tezgâhtarları ve bilumum görevliler gelip önümde duvar ördüler; Hasan Aksaz’ı perdeleyip korumaya aldılar. İki adım öne çıkan nöbetçi sözcü sordu dizginlenmiş öfkesi ve kuşkuyla: “O ses senden mi çıktı ulan beyefendi?”

Belli belirsiz gülümsedim. Bu soru, başka yerde, karanlık bir koridorda olsam başka türlü, örneğin tekme tokat sorulurdu mutlaka. “Beyefendi” duruşumu takınıp karşı soruyla yanıtladım: “Hangi ses?” Hiç haberim yokmuşçasına çevreme bakındım. “Ne sesi?” Tınmadım yani; aklım başımdan gitmiş, korkularım dağılmış olmalıydı.

“O ses!” diye yineledi çatlak dudaklı, üç yıldızlı Leş Yılmaz Bey. Ne zaman gelmiş, nereden çıkmıştı? Şaştım kaldım.

Eğilip kulağına fısıldadım: “Bu ikinci patlama canım arkadaşım! Çok önemli…”
Zeki adamdı vesselam, durumu hemen kavradı. “Yaa, öyle mi?” deyip göstermeparmağını çenesine dayadı, bir an düşündü, soluğunu bıraktı ve sonra görüşünü sözlü olarak açıklamak üzere yeni bir soru yöneltti: “Birincisi ne zamandı?”

“Yirmi dakika kadar oldu sanırım” dedim.

“Güzel…” diye mırıldandı, kaşlarını çattı, kendi kendine söylendi: “İyi ama biz niçin duymadık?” Başını aşağı yukarı, sağa sola, öne arkaya salladı. “Adamlarımız uyuyor mu?” Bu soru kendineydi, hemen geçiştirdi. “Peki, not ettiniz mi Baharten Bey?” dedi.

“Ettim ettim, kaygılanmayın!” deyip gülümsedim. “Defterime yazdım.”

“Çok güzel” dedi Yılmaz Bey, sesini yükseltti. “Yanlış anlamışız Hasan Bey” diye seslendi. “Önemsiz bir…” Durakladı. “Önemli ama, şey…” Ne diyeceğini bilemiyordu.

“Oradan bağırma öyle, gürültü ediyorsun!” diye bağırdı Hasan Aksaz. “Yanıma gel, burada konuş. O ne sesti öyle, havan topu gibi! Önemli değil diyorsun bir de…”

“Önemli efendim, önemli” diyerek koşturdu Leş Yılmaz Bey.

Ardından bakıp güldüm. “Bir yumurtayı sekiz kişiye taşıtır bunlar.” Hay Allah, kimin sözüydü bu? Ne anlamlı, ne derinlikli bir söz… Yakında uçaksavar topu ya da makineli tüfek gibi patırdayacağımı seziyordum. Seyreyle cümbüşü o zaman. Artık bakan mı bakmayan mı, yıldızlı mı yıldızsız mı, uşak mı efendi mi, kim gelirse gelsin durduramazdı. Torbam iyi çalışıyor, yüzümü kara çıkarmayacağa benziyordu. Hemen odama girip kapıyı kapadım. Not defterimi, tükenmezkalemimi alıp banyoya girdim, oranın kapısını da kapadım, klozete oturdum yine. Beklediğim o mutluluk anı gelmişti; bir yandan patlamaları dinliyor, hemen ardından gerekli bilgileri defterime yazıyor, her sesin yanına yıldızlar koyuyordum. Sonunda, oldukça görkemli ve anlamlı bir liste oluştu.

Üçüncü ses: Sauna dedikoducusu İbrahim Şersoy. Zaman zaman rakı sofrasında yanıma oturur, içmez, yalnızca yer. Görevdeyken içmez bunlar. Artık öğrendim. Ansızın çıkıp gelirler, sırıtırlar. Ah ne güzel rastlantı! Hadi ordan yüzsüz herif! Ne rastlantısı? Üçerden altı yıldız; kokardında kılıç kalkan yok. Sade bir vatandaş. Geveze. Emekli. Nöbetçi dırdırcı.

Dördüncü ses: Çetin Yalgızhan. Sese duyarlı. Bir kokart, bir yıldız var göğsünde. Yargı işleriyle uğraşıyor. Sekizinci katta oturuyor, ama apartman kalorifer kazanının sesini duyduğu için uyuyamıyor. Zararsız görünüyor. Sinsi. Az konuşup çok toplayan. Fevzi ile ortak iş tutuyorlar. Aç gözlü. Paraya doymuyor bir türlü. “Ajan” bozuntusu piyon.

Beşinci ses: Sedef Erdemli: Sessiz, arsız, yüzsüz bir ses bu. Sinsi. İçerden pazarlıklı. “Ben senin dostunum! Ben senin dostunum!” İstemiyorum ulan senin gibi bin yüzlü dost. Karşıma son çıktığında kovalamıştım.

Altıncı ses: Piyano tuşlarının çıkardığı sesleri andırıyordu. İstese heykeltıraş ya da yazar bile olabilirdi ama piyano çalıyor, arkadaşlarını izliyor, raporlar yazıyor, görünmez paralar kazanıyor. Hasan Aksaz’ın has adamlarından birisi. Rami Öztan. Soluk benizli. Kıskanç. Kibirli. Yarışkan. Bir köpek ölüsü de bunun içinde yatıyor. Yoksa kedi miydi?

Yedinci ses: Havlayan gaz. Hırıltılı, gevrek, abartılı, yapay. Ali Rasim Çomar koydum adını. Yılmaz Uğur’un kapısında “ikamet” ediyor. Tasmalı. Üçerden altı yıldız bunların hepsine; sağ hizalarına ok çıkarıp ekledim özenle.

Sekizinci ses: Kapkara bir ses, daha da kararmış bir surat. Erman Ataker. Liseden, üniversiteden sınıf arkadaşım. Unutmam mümkün değil bu adamı. Kırk dört yıllık yoldaşımdı, ötekiler hain düşman, bu zavallı satılmış, en adi muhbirim çıktı.

Dokuzuncu ses: Ali İhsan Yandoğan’ın gevşek sesini andırıyor. İki eli günde beş kez kulaklarında; sesleri dinliyor, topluyor, devşirip biriktiriyor; sonra yazıya dönüştürüyor. Kendini çok önemsiyor. O olmasa ülkede deprem olur, bütün minareler yıkılır.

Onuncu ses: Fevzi Sanlı. Sıtmalı. Dördüncü sesin benzeri. Bir elmanın ikinci yarısı. “Alçaklara kar yağıyor üşümedin mi / Sen bu işin sonunu düşünmedin mi?” türküsünü çok seviyor. Kars yöresinden oyun havalarına da yabancı değil. Kendini tilki kadar kurnaz sanıyor, gördüğü bütün ışıklara tutuluyor, kısır tavşan.

On birinci ses: Hikmet Öner. Bir jinekoloğun acılı sesi. İktidarsızlığın inlemesini andırıyor. Her şey elinin altında, ama o kadar. İlaçlı balık yese de akşamları, boşuna. Artık sesi çıkmıyor. Bütün vücudu uykuda.

On ikinci ses: Erman Özdilber. Diş sızısı. Karısının eteğinin altında saklambaç oynuyor. Kendi cinsine düşkün. Kadın sesinden hoşlanmıyor. Sondan ikisinin yanına yılanlı simgeyi koydum yıldız yerine. Uzman bunlar; bozuk ses uzmanı.

E ama artık yeter. Bütün sesleri kayıt altına alacak değilim. Ne dinleme aygıtı var elimin altında, ne anten, ne de uzaktan kumandalı ses yükseltici. Zaten gözlerim yanmaya başladı. Tuvaleti mavi bir gaz tabakası doldurdu. Hemen buradan çıkmalıyım. Torbamı, pantolonumu topladım. Tuvalet kâğıdıyla kurulandım. Ellerimi ilaçlı sıvı sabunla yıkayıp havluya sildim. Kapıyı açtım. Mavi tabaka odaya yöneldi, oradan pencereye ulaştı hızla. Gökte, denizde, gömlekte, giyside güzeldi bu renk ama buradaki ağır kokuyla birlikte kirli bir çamurgaza dönüşmüştü, hiç çekilmiyordu. Ben dışarı çıkınca banyonun havalandırma dizgesi çalışmaya başladı. Pencereye koşup iki kanadını birden açtım sonuna kadar. Dışarıda ilkyaz, karşı bahçede yeşilini parlatmış ağaçlar, renklerini yenilemiş çiçekler, aşağıdaki parkın çevresinde sarı mimozalar. Oralara bakarken bir yandan odaya dolan temiz havayı, öte yandan, yanı başımdan, pencere aralığından dışarıya doğru uçuşan mavi gaz tabakasıyla ağır kokunun birbirlerine saygılı biçimde davrandıklarını izleyip sevinç ve gurur duydum. Ne de olsa çok önemli adamların adlarını vermiştim çok önemli gazlarıma.

Mavi tabaka uçup gidince koku da kalmadı; odaya temiz hava dolunca pencereyi güzelce kapatıp huzura erdim. Elimdeki deftere, defterdeki adlara, adların iki yanındaki simgeli – simgesiz yıldızlara göz atıp yazıklandım. “Bir ses, bir koku bile olamadınız!”

Tam o sırada Meral Hanım girdi odaya, umutsuzca sordu: “Hâlâ gelmedi mi Baharten Bey?”

“Geldi” dedim sıkıntılı, çekingen, utangaç ama coşkulu.

“Hemen gidip Yılmaz Bey’e müjdeyi vereyim” dedi.

“Öyleyse şu defteri de götürün” deyip uzattım. “Burada, gelenlerin adları, geliş tarihleri, saatleri yazılı.”

Not defterini elimden alırken yüzüme kuşkuyla baktı Meral Hemşire. “Kimlerin adları?”

Gülümseyip omuzlarımı silktim. “Okuyunca anlarsınız. Sesler uçar, gazlar kaçar, yazılar kalır Meral Hanımcığım…”

Yazan: Burhan Günel

27-31 Mayıs 2024
Keklik Pınarı-Ankara

Tarantella; Örümcek Dansı

“Addó ti pizzicó la tarantella?
Sotto la putia de la’unnela”

(Söyle örümcek nerenden ısırdı?
Eteğimin kıvrımının tam altından)

Bir varmış bir yokmuş. Çok çok eski zamanlarda bir kilisenin bahçesinde genç erkek ve kızlar hem dansedip hem şarkı söylüyorlarmış. Fakat kilisenin rahibi gürültü nedeniyle o kadar kızmış ki; Tanrı’ya yakarmış. Ceza olarak gençlerin hiç durmamacasına tüm bir yıl dansetmesini istemiş. Tanrı isteğini kabul etmiş. Zavallı gençler, soğuk sıcak demeden tüm hava şartlarında, canları yanmadan, hastalanmadan dans etmeye başlamışlar. Kendilerini o kadar kaybetmişler ki üzerlerindeki giysileri paçavraya dönmüş. Bu histerik durum (ki o zamanlar St. Vitus dansı deniyormuş) bir salgına dönüşmüş; insanlar deliler gibi orada burada dans etmeye başlamışlar. Ancak bir yılın bitiminde durabilmişler.

Bu hikaye, 1374 yılından kalma bir dini öykü. Tanımlara göre, Tarantella’nın bahsedildiği ilk metinlerden biri olarak kabul görüyor. Her folklorik öğe gibi; biri farkedip yazılı hale getirilinceye kadar var olup olmadığı bilinmeyen bu dansın kökeni belki de daha eskilere dayanmaktadır.

Tarantism (Tarantismo); tarantula ısırığına verilen cevap sonucu oluşan bir hastalık. 500 yıldır özellikle Güney Avrupa’nın tıbbi litaratür, müzik ve folklordeki güçlü yansımaları, bu fenomeni ciddiye almamız için yeterlidir. Hastalık, dans ve bu bölgede sık bulunan örümcekler isimlerini Güney İtalya’daki Taranto şehrinden almıştır. Dolayısıyla lokal halk, hastalığın Dr. Pietro Matthiole tarafından ilk defa 1370 yılında Siena’da tanımlamasından çok çok önce tarantismi bilmekteydiler.

Hastalığa neden olan ısırığın hangi örümcekten geldiği konusunda yanlış bilgiler mevcuttur. Gerçek sorumlu, Taranto bölgesinde ve Akdeniz bölgelerinde yaygın olan Kurt Örümceği, Lycosa Tarentula’dır.

Bu kıllı şirin yaratığın zehrine karşı bir bağışıklık ya da ilaç geliştirilememiştir. Hastalar, genel vücut ağrısı, şişme, paralizi (felç), kas seyirmesi, bulantı, kusma, çarpıntı, delirium (algı durum bozukluğunun görüldüğü psikotik bir süreç), priapizm (geçmeyen ereksiyon), teşhircilik ve melankolik depresyonun dahil olduğu değişik klinik tablolarda görünebilir (ref. Dr. Zvonimir Maretic, Medicinski Centar in Pula, Hırvatistan).

“Birçokları, tarantula zehrinin niteliğinin gün be gün ya da saat saat değiştiğine inanır. Bunun nedeni ısırılan kişinin hareketlerindeki değişkenliktir. Bazısı şarkı söyler, diğerleri güler, diğerleri hıçkırır, diğerleri durmamacasına tekrar ağlar; Bazıları uyur diğerleri ise hiç uyuyamaz; kimisi kusar, kimisi terler ya da titrer; diğerleri devamlı kabuslar görür veya kudurma, öfke veya şiddete kapılır.Bu zehir değişik renklere karşı düşkünlüğü de uyarır; bu nedenle bazısı kırmızıya düşkünlük gösterir, diğerleri yeşile veya sarıya. Bazı vakalarda bu hastalık 40-50 yıl sürebilir. Çok eskiden beri söylenegelen müziğin tarantula zehrini tedavi edebildiğidir; etkilenmiş kişinin ruhunu uyandırır ve onu sarsarak kendine getirir.” Antoine Furetiére, Dictionnaire Universel, 1690

Bilimsel olarak bakıldığında, tarantula zehrinin tarantizme neden olan zehirden sorumlu olamayacağı aşikardır. Çünkü ısırığı, insanda kaşıntıdan daha fazla bir his uyandırmaz (Bu kıllı dev örümceğin tehlikesi dişleridir). Genelde tarantizm vakalarının tarlalarda veya hasat dönemlerinde sıklaşması, okları bölgede sıkça bulunan başka bir zehirli örümcek üzerine odaklıyor: Latrodectus tredecim guttatus.

Yani bildiğimiz karadul! İşte bu örümceğin zehri, bahsedilen semptomlara neden olabileceği gibi ölüme bile sebebiyet verebilir. Bazı belgesellerde bu örümcek tarafından ısırılan kişilerin, yaşadığı tecrübeleri anlatışına tanık olmuşsunuzdur belki. Benim en çok hatırladığım bir kadın, ölmeyi dileyecek kadar acı çektiğini, tüm vücudunun sızım sızım sızladığını ve şuurunu kaybedecek raddeye geldiğini anlatmıştı. Ben yine de tarantizm vakalarının birkaçının (kadın hasta çoğunluğunu da göz önüne alarak) basit bir histeri krizi olduğunu düşünmekteyim. Evlenme çağına gelmiş arzulu bir kadının saçını başını dağıtarak yerlerde sürünmesi, üstünü başını yırtarak çığlıklar atması, bu tanıyı düşündürüyor. Üstelik bu krizi müzik ve dans eşliğinde atlatmış ve içinde kompleks olmuş sorunlardan deşarj olmuştur. Oh ne güzel!

Eski dönemlerde, modern reanimasyon teknikleri olmadığı için alternatif tıp yöntemlerinin benimsenmesi işten bile değildir. Nihayetinde müzikle terapi denen, günümüzde de uygulanan yöntem çok eskilerden beri uygulanmaktaydı. İşte “Tarantella” dediğimiz bu terapi yönteminin kökleri toprak kültüne kadar dayanmaktadır. Hristiyanlık öncesi tarihlerde, müziğin çeşitli eylemlerde bir araç olarak kullanılması yaygındı. Ayinlerin kökeni de buradan gelir. Çoktanrılı Roma’da, Bacchus (Yunanca karşl. Dionysus) kültüne özellikle değinmek istiyorum. Yine toprak kültüne bağlı bu şarap tanrısının yandaşları, ayinsel çılgınlık ve “ecstasy” denen durumu tanımlayacak hareketlerde bulunurlardı. Şarap veya başka uyarıcı otlar, girdikleri nörotik tabloyu kolaylaştırırdı. Bacchus rahibeleri, Bacchaeler, yılın belirli dönmelerinde, şarap festivalinde (Bacchanalia’da), yarı çıplak halde kendilerinden geçerek ayinler düzenlerlerdi (Bacchus kültünün üyelerinin çoğunlukla kadın olduğuna dikkat edin). Tüm vücutlarını şarapla yıkar, yapraklara bulanır; ellerindeki def, zil ve maşalarla müzik yaparlardı. Bu kendinden geçmişlik hali (histerik kriz?) bazen ölümcül sonuçlar doğurabilirdi (Yunan mitolojisinde bu rahibeler, yollarına çıkan yarı-tanrı ozan Orfeus’yu parçalarlar ve kafasını denize atarlar). Bazen Bacchanalia ayinlerinde kadehte kan içildiği rivayet olunurdu (şarap kana benzer; ya da gerçekten kan içiyorlardı). Vampirizmin temelleri de buralara kadar uzatılır zaten. Bazen Bacchus’un kendisi de vampir dişli ve boynuzlu olarak tasvir edilir (aslında boynuz bereket sembolüdür). Roma topraklarına Hristiyanlığın gelmesiyle (İtalyanlar koyu Katoliklerdir) bu dinin karşısında duran tüm rakip inançlar tehdit unsuru olarak algılandı. Toprak bereketine bağlı kültlerin tanrıları (Bacchus ve özellikle keçi tanrı Pan) demonlaştırıldı (Şeytan figürünün çıkışı bu tanrılardır). Bu da yetmedi, toprak kültüne bağlı kalan köylüler de etiketlendi: Villain (kötü karakter). Bu terimin kökeni “village” köy demektir. Neyse, tarantellada da bu toprak kültünün etkilerini görmekteyiz. Genellikle köylüler tarafından tarlada icra edilmesi, dansın ve müziğin Bacchanalia’dan miras unsurlar taşıması, ve özellikle toprak üzerinde yalınayak gerçekleştirilmesi (toprakla yakın temas kurulması) bu savı destekler niteliktedir. Tarantella-Scalza, yalınayak tarantella demektir. Yalınayak yapılan dansla ritm ve duygular daha iyi ifade edilir. Dansa eşlik eden müzikte genelde değişmeyen bazı enstrümanlar kullanılır. Bunlar def (tamburello, tamorra), kastanyet, ritm gitar (Chitarra battente), diyatonik harp (Organetto diatonico) veya bir çeşit gayda olan Zampogna’dır. Zampogna ve Organetto ses olarak birbirine çok benzer (ikisi de polifoniktir) ve birbirlerinin yerine kullanılabilir. Tabii ki nihayetinde vokal en önemli enstrümandır. Bazı temsillerde dansçılara, iblis maskesi takan ve Bacchus’u simgeleyen bir dansçı da eklenir.

Dansın birden çok telaffuzu vardır: Tarentule, Tarantel, Tarentelle ve Tarantelle. Belli başlı türleri ise şunlardır:

Tammuriata: Def (tamburin) eşliğinde yapılan dans demektir. Ritm oldukça enerjiktir ve eller, kollar ve vücudun üst bölümünün ritmik hareketleriyle icra edilir. Şarkı sözleri, dansın içeriği ve jestler oldukça erotik olduğu için dini çevrelerce pek iyi karşılanmamış olan dansın kökeni Napoli’dir.

Gargano Tarantella: Gargano, İtalya’nın güney doğusunda bir yarımadadır. Yüzyıllardan beri tarlalarda çalışan işçiler tarafından icra edilen bu dansa, ritm gitarla çalınan serenad benzeri bir müzik eşlik eder. Çift olarak yapılan dansta erkek eşinin etrafında dolaşır, onu tavlamaya çalışır. Bu arada sadece ellerle değil bacak hareketleri ve sıçramalarla da dansı süsler. İndirmek için (bütün müzik parçalarını, sağ tıklayıp “hedefi farklı kaydet”e basarak bilgisayarınıza indirebilirsiniz): tarantella del gargano

Pizzica: Bu kelimenin kökeni iğne (pizzicare) dir. Sözcük, dansın örümcek ısırığının terapisinde kullanıldığına işaret eder. İndirmek için: pizzica

Ses Klibi: Bu ses klibini oynatabilmek için Adobe Flash Player (Version 9 veya üzeri) gereklidir. Güncel versionu indirmek için buraya tıkla Ayrıca tarayıcında JavaScript açık olmalıdır.

İşin garip tarafı müziğin karakteri de ısırığa veya böcek sokmasına benzer. İtalya’nın Salento bölgesi çıkışlı olduğundan genel olarak Pizzica Salentina olarak tellafuz edilen dansın birkaç şekli vardır:

Pizzica Taranta: Asıl terapi dansıdır. Örümcek ısırığından hastalanan kişinin etrafında tercihan bir halka oluşturulur. Enstrümanlar değişebildiği gibi genelde icracılar renkli kıyafetler ve kurdeleler takınırlar (hastaların değişik renklere değişik tepkiler verdiğini hatırlayın). Ellerinde kılıç, su testisi, yelpaze veya ayna bulunabilir. Amaç dans edip şarkı söyleyerek hastayı tedavi etmektir. Eğer zehirin etkisi kişide melankoli uyandırdıysa, tam aksi davranışlarda bulunulur. Yani yüksek enerjili müzikte hızla dansedilir ve kişiye uyarıcı objeler ve renkler gösterilir (msl kırmızı). Eğer zehir kişide ajitasyon ve aşırılık uyandırdıysa, terapi için kullanılan müziğin temposu düşürülür; hastaya mavi gibi sakinleştirici renkler gösterilir. Bu terapi günlerce sürebilir. Bazılarına göre, ısırıktan sorumlu örümcek ölesiye kadar sürdürülmelidir. Her ne kadar din dışı görünse de, dans esnasında hastanın iyileşmesi için azizlere yakarılır.

Pizzica de Core: Kutlama dansıdır ve genelde aile toplantılarında, düğünlerde ve özel günlerde icra edilir.

Pizzica Scherma (bıçak dansı): Bizim kılıç kalkan oyunumuza benzeyen, genelde erkekler arasında yapılan bir danstır. Def çalan erkek çalgıcıların eşliğinde, ellerinde küçük bıçaklar olan köylüler veya tüccarlar, gururlarını gösterircesine dans ederler, yapılan anlaşmaları kutlarlar. Bu anlamda, panayır veya pazar kutlamalarında bereketi kutsamak için yapıldığını düşünmek zor olmayacaktır. 23 Nisan Çocuk Şenliği’nden aşina olduğumuz bir danstır.

Tarantellanın, kalıbı aynı kalmak üzere bölgelere göre değişik versiyonları vardır; En çok bilinen ve kulağa aşina geleni Napoli kaynaklı Napoliten Tarantella’dır (İndirmek için: napoletana tarantella).

Ses Klibi: Bu ses klibini oynatabilmek için Adobe Flash Player (Version 9 veya üzeri) gereklidir. Güncel versionu indirmek için buraya tıkla Ayrıca tarayıcında JavaScript açık olmalıdır.

Conco d’Ora da denilen Sicilya adası çıkışlı Sicilian Tarantella (İndirmek için: sicilian tarantella

Ses Klibi: Bu ses klibini oynatabilmek için Adobe Flash Player (Version 9 veya üzeri) gereklidir. Güncel versionu indirmek için buraya tıkla Ayrıca tarayıcında JavaScript açık olmalıdır.

), Napoliten akrabasından oldukça farklıdır. Çizmenin parmak ucundaki Kalabriya bölgesi çıkışlı Tarantella Calabrese (İndirmek için: tarantella calabrese) yine değişik bir versiyondur.

Ses Klibi: Bu ses klibini oynatabilmek için Adobe Flash Player (Version 9 veya üzeri) gereklidir. Güncel versionu indirmek için buraya tıkla Ayrıca tarayıcında JavaScript açık olmalıdır.

Tarantella için sayısız örnekten bazıları:

*Mendelssohn Opus 102 No.3

*Franz Liszt Symphony No. 3 in D, D 200 final bölümü

*Frédéric Chopin Tarentelle (Opus 43) (İndirmek için: tarentelle opus 43), özellikle sol el partisyonu dansın enerjisini yansıtacak şekilde, bir örümcek hareketine benzeterek yazılmıştır

Ses Klibi: Bu ses klibini oynatabilmek için Adobe Flash Player (Version 9 veya üzeri) gereklidir. Güncel versionu indirmek için buraya tıkla Ayrıca tarayıcında JavaScript açık olmalıdır.

*Rossini’den “La Danza” bir Napoliten tarantelladır

*Tchaikovsky İtalyan Kapriçyosu’nun finali

*Yine Tchaikovsky’den Fındıkkıran bale süiti: 2. Perde, Sahne III, No.14 Pas de Deux: Adagio (Şeker perisi ve kavalyesinin dansı) Variation I (erkek dansçı için) Tarantella

*Sergei Rachmaninoff 2 piyano için 2 No’lu süiti, Op 17 finali

*Claude Debussy “Danse” bir Tarantelladır

*Interview with the Vampire filminin soundtrackinde 3. parça “Lestat’ın Tarantella’sı”

*The Godfather III soundtrackindeki Sicilya Potpuri’sinde Tarantella vardır

*Harry Potter’da “Tarantallegra” büyüsü (büyü uygulanan kişinin bacaklarının kontrolsüz bir biçimde hızla hareket etmesine sebep olur -tıpkı sözü edilen dans gibi)

*Imprimatur romanı bir tarantella ekseninde kurgulanmıştır.

Özellikle en sondaki örnek üzerine eğilmek istiyorum. Araştırmacı gazeteci karı koca yazarların (özellikle 17. yy üzerinde uzmanlaşmış bir müzikolog olan Francesco Sorti ile filoloji ve din tarihi uzmanı Rita Monaldi) bu eseri; Tarantella ve etrafı hakkında eşi bulunmaz bilgiler veriyor (Imprimatur, Rita Monaldi ve Francesco Sorti. Literatür yayınları 2024). Kitabın arka kapağındaki kılıfta, romanda sözü geçen Barok müziklerin bulunduğu CD, okurların kulağına da hitap etmeyi amaçlıyor. Olayların geçtiği handa, kulaklara devamlı misafir olan bu rondo, karakterlerden biri olan gitarist Robert de Visée’nin enstrümanından çıkıyor (bu arada çok ilginçtir; de Visée hayali bir kahraman değildir. Bir barok lavtisttir. Bu romanı okuduktan sonra eserlerini edinmiştim). Sürprizi açık etmemek için şarkının ne anlama geldiğini söylemiyorum ama bu enigmatik ezgi isminin anlamını tam olarak karşılıyor: Les Baricades Mistérieuses / Gizemli Barikatlar (İndirmek için: les baricades mistérieuses).

Ses Klibi: Bu ses klibini oynatabilmek için Adobe Flash Player (Version 9 veya üzeri) gereklidir. Güncel versionu indirmek için buraya tıkla Ayrıca tarayıcında JavaScript açık olmalıdır.

Romanın başkarakteri olan kastrat din adamı tarafından açıklandığı üzere bu eser, sanıldığının aksine saray organisti Francois Couperin’e ait değildir. Bu beste Kircher’indir!

Athanasius Kircher (160?-1680): Alman kökenli efsanevi bir rahip bilimadamıdır. Zamanında o kadar ünlüymüş ki gerçekleştirdiği çok çeşitli yapıtlar, verdiği eserler ve tasarımları ile Leonardo da Vinci’nin rakibi olarak görülürmüş. Günümüzde de okkült öğretilere düşkün olan bazı araştırmacıların baş tacı ettiği bir bilimadamıdır. Mısır hiyeroglifleri üzerinde yaptığı araştırmalar sonucu yayınladığı eserlerler Mısırbilimi (Egyptology) alanında yapı taşı görevi görmektedir. Ayrıca manyetizma üzerine gerçekleştirdiği yapıtları çok konuşulmuş, günümüzde de araştırmacıların göz bebeği olmuştur. Bu çok yönlü adam (sıfat bulmakta güçlük çektiğimden basitçe adam dedim), müzik ve onun etkileri üzerine de araştırmalar yapmıştır. Bakalım, tarantula zehiriyle etkilenmiş hastaların müzik dışında hiçbir şeyle tedavi edilemeyeceğini belirttiği eserinde, Tarantella hakkında neler söylemiş:

“Nasıl ki bir enstrüman bir vakaya güzel ve uygunsa ve diğeri başka vaka için hoş karşılanıyorsa; bu örümceklerin veya insanların natürü ve görünümü gibi özellikleri de göz önünde bulundurulmalıdır.

Bu yüzden, bir tarantula türü veya diğeri tarafından ısırılan veya sokulan kişi için uygun müzik türünü veya şarkıyı seçmek gerekir. Nitekim Melankoli tarantulası tarafından yaralanan kişi uyuşuk, ağırkanlı ve uykulu bir hale gelir. Eğer asabi tür tarafından ısırılmışsa, bu onu kızgın, değişken, huzursuz, öfkeli ve cinayete meyilli yapar. Bu yüzden yaralı kişiye, belirli bir ton veya müziğin uygun olduğu konusunda karara varılmalıdır.

Bu suretle; melankolik olan ya da bu tür gizli bir zehiri barındıran tarantula tarafından sokulan kişi; nazik yaylılardan çok, trompet ve davul gibi yüksek sesli çalgıların gürültüsüyle uyarılır.

Nitekim, Taranto’dan gelen bir yazıda; davul, tambur, silah sesi, trompet ve buna benzer yüksek sesli enstrümanlar dışındaki çalgılarla asla dansa ikna edilemeyen, zehirlenmiş bir bakire rapor edilmiştir.

Asabi, aksi ve kudurmuş vakalar ise; onların havai ve kolay etkilenen ruhlarına cevap oluşturan; gitar, keman, lut, harpsikord ve benzeri enstrümanların cezbedici sesleriyle, hızla ve kolaylıkla tedavi edilirler.”

Athanasius Kircher
Magnes, sive De Arte Magnetica
Roma, 1641

Özellikle “Romantik Dönem”deki milliyetçiliğe dönüş modasıyla klasik müzik eserlerinde çokça yer alan Tarantella kalıbı hakkındaki yazıma son verirken, bu dansın içinin boşaltılarak önemsiz hale getirildiğini üzülerek belirtiyorum. Artık İtalyan düğünlerinde çalınan tempolu bir dans müziği olmaktan öteye gidemeyen Tarantella, barındırdığı muamma, toprak kültü ve manyetizma unsurlarıyla yeniden keşfedilmeyi bekliyor. Eğer ilginizi çeker de tecrübe etmek isterseniz; halk çalgıcıları tarafından icra edilen etnik yorumları değil, antik veya barok müzik yapan grupların klasik müzik enstrümanlarıyla gerçekleştirdiği yorumları tercih etmenizi öneririm.

Yazan: Wherearethevelvets

Okuribito / Departures (2008, Gidişler) - Yojiro Takita

Modern Japon sineması veya geleneksel japon sineması, Gendai-geki veya Jidai-Geki, farklı sinemaları temsil eden kavramlardır. Bu görünürde öyledir ancak temsili olarak farklı dönemleri anlatsalar da Japon Sineması özünde ele adlığı konular ve anlattığı sorunlar açısından özünde aynı kapıya çıkan bir sinemadır. Buradaki mesele bu sinema kavramlarını birbirinin karşıtı görmekten çok, birbirlerinin devamı niteliğinde algılayabilmektir. Bu filmlerde anlatılan modernizm-gelenek, meteryalizm-maneviyat, yaşam-ölüm, geçmiş-gelecek gibi kavramların aslında birbirinin devamı niteliğinde olduklarıdır. Bu nedenle japon filmlerinde gördüğümüz yaşlı-çocuk, usta-çırak, modern binalar-eski dönem yapıtlar, kılıçlar-tabancalar bu anlatımın altındaki en önemli sembolleridir. Bunu eski kuşak Japon yönetmenlere baktığımızda kolayca anlayabiliriz.

Okuribito / Departures (2008, Gidişler, Yojiro Takita) filmi tam da meselesine buradan başlıyor. 2024 yılında en iyi yabancı film oskarı alan film, bu alanda birçok kavramı yeniden irdeliyor. Belki de günümüz japon sinemasının ihtiyacı olan sıçrayışı göstermesine sırt veriyor.

Ölüm. İnsanların hakkında en az şey bildikleri, kimi zaman dile getirmeye, konuşmaya korktukları bir kavram. Bunun ardında yatan en önemli nedenlerden biri, sonraki aşamada ne olacağıdır? İnsanlık tarihi boyunca bu soruya cevap bulma peşinde koşsa da halen büyük bir gizem bir muamma. Bilinmeyen her şey haliyle insanı korkutacaktır insanın böylesine bilinçli bir korkuyla yaşaması bunu bastırması bana göre büyük bir trajedidir. Ölüm korkusu olmasaydı dünya şüphesiz farklı bir yer olurdu belki de. Ancak insanın bilinçaltında yine ölme arzusu olduğunu, var olduğu maddeye geri dönme isteğinin olduğunu Freud’un kuramlarından çıkarmaktayız. Genel itibariyle düşündüğümüzde öldükten sonra tasvir edilen cennetin yeşillikler içinde olması, ırmakların şalelerin olması ve bunun nerdeyse yeryüzündeki doğa betimlerine uyması ne garip. Bu da yapımızdaki çamurun tekrar toprak olması isteğiyle açıklanabilir herhal.

1946 yapımı belki de sinema tarihinde insana en çok umut veren filmlerden biridir Frank Capra’nın, It’s A Wonderfull Life / Şahane Hayat filmi. Konumuzu hatırlayacak olursak, doğmamış olmayı dileyen George Bailey (James Stewart), yaşamı alt üst olmuştur, köprüden atladığı sırada kendisine bir meleğin yardım edip isteğini gerçekleştirmesi, bunun sonucunda doğmadığı için yaşadığı kasabanın bir tür cehenneme döndüğünü görmesi ve her şeye rağmen hayat güzeldir düsturunu edinip, tekrar yaşama bağlanması bir nevi yaşamın kendisini yüceltmesini anlatan güzide bir filmdi. Okuribito filmi ise aynı şeyi ölüm teması üzerinden yaparak insana aynı anda hem ölüm ile yüzleştirip hem de aynı umudu aşılayan bir film. Bu açıdan ciddi anlamda revizyonist, bir o kadar maneviyata yönelmiş olmasının yanında, bu dünyayı da yaşanılacak olan güzel bir yer olarak betimliyor.

Filmimiz nerdeyse konusuna denk düşecek şekilde sisli bir gün ile başlar. Bu sisi delen iki araba farı görünür, uzaktan belki de böylesine bir uğursuzluğu dağıtan ışıklardır bu farlar. Arabayı süren genç kişinin içsesinden kulaklarımıza şu cümleler çalınır:

‘’Çocukken kış mevsimi beni bu kadar da üşütmezdi. Tokyo’dan Yamagata’ya döneli neredeyse iki hafta oldu. Şimdi düşünüyorum da, ne kadar da bayağı bir hayat sürmüşüm.’’

Karakterimiz Daigo Kobayashi (Masahiro Motoki), genç bir yaşta olmasına rağmen içsesinden yansıyanlar bize neler yaşamış olabileceği merakını uyandırır. Yanında oturan yaşlı adam Ikuei Sasaki (Tsutomu Yamazaki) ile olan yolculuklarında vardıkları yer bir cenazedir. İşleri ise ölen kişinin cesedini en iyi şekilde ölüme hazırlamaktır. Şüphesiz insanoğlu varolduğu tarih boyunca ölümden sonraki yaşama inanışın bir göstergesi olarak, ölen kişiyi mumyalama onu eşyaları, sevdiği şeylerle birlikte gömme geleneğini sürdürmüştür. Bunun herhangi bir dine inançla bir ilgisi yoktur, bunun insan olmayla ilgisi vardır. Dini inançlar sadece bu merasimin veya yolculuğun şeklini belirlemiş veya değiştirmiştir. Farklı topografyada yaşayan milletler bunu farklı ritüeller uygulayarak yapmaktadır. Bu bize Kabil’in Habil’i gömmesinden kalan en büyük mirastır!

Daigo, ölen kişiyi son yolculuğuna uğurlamak üzere işini yapmaktaki titizliği gösterir. Bunu bir iş olmaktan çok nerdeyse sanatsal bir kaygı içerisine düşmüş sanatçı ruhuyla yapmaktadır. Bu bir ölüye gösterilebilecek en büyük saygının ifadesidir. Nerdeyse ayinsel davranışlarla ölüyü temizlerken, ölen kişinin aslında kız olmadığının farkına varır. Bu yüzden ailesine ölünün temizlendikten sonra, erkek makyajı mı yoksa kadın makyajı yapılmasını istedikleri sorulur. Cinsiyetini değiştirmiş olmasına rağmen ailenin onu en son haliyle, yani bir kadın makyajıyla uğurlanmasını uygun görür, daha önce çocuklarını bu yüzden dışlamış aile çocuklarını bu şekilde kabul etmiştir. Bu belki de karşımızdaki insanı kabullenmek için ölümün sunduğu bir armağandır. Nietzsche’nin dediği gibi ‘’Ölümün son iyiliği bir daha ölümün olmamasıdır.’’ Var oluş açısından haklı bir tespit olmasına rağmen, ölümün başka iyiliklerini de bu film sayesinde görmüş oluruz.

“Sen ey tanrılar alevi ey eliziyum kızı
Biz mabedine gideriz mest olmuş halde senin
Âdetin ayırdığı şeyler hep sihrinde gizlenir
Daima kardeş olur insanlar gölgende senin

Medeniyet insanlığa güneş gibi nur saçar
Bilgimizin ışıkları karanlıkta yol açar
Bu yol bizi mutluluğun kucağına götürür
Neşe ile bağlı dostluk insanlığı yürütür

Kardeş olun ey insanlar bunu ister tanrımız
Bu dünyada her şey geçer en son sana dost kalır
İnsanlığa doğruluğa göğsünü aç korkmadan
Hür doğmuştur insanoğlu hür yaşamak hakkıdır”

Schiller

Evet, yukarıdaki mısralar, Schiller’in, Neşeye Övgü şiirinden. Ancak bize daha da tanıdık bir tınıyla sunulduğunu söylemek gerek. Beethoven’in 9. Senfonisinin 5. bölümünde söylenen tatlı sözlerdir ayrıca.

Daigo’nun daha önce belirttiği gibi iki hafta öncesine Tokyo’da olduğu bir konsere gidiyoruz Gidişler filmi bir ‘dönüşler’ filmine dönmüştür. Konser salonunda çalınan 9. senfoniyi dinleyenlerin sayısı oldukça az. Yönetmenin bu konuda ne kadar anlamlı bir ironi oluşturduğuna dikkat etmek gerek. Salonun boş olması her şeyi tüketmeye başlayan bir toplumun modernize olma çatısı altında, sanat kavramından bu denli uzak durması, şehir insanının zaman ayırdığı şeylerin bir parçası olması, özünden uzaklaşması, ‘’medeniyetin artık güneş gibi nur saçmaması’’ gibi kavramlar altından bize Tokyo şehrinin manzarasını göstermeden bir Tokyo şehri çizer yönetmen. Karakterimiz Daigo ise bu orkestrada çello çalmaktadır, bir anlamda bu sanatın bu mısraların bir parçası konumundadır. Ne kadar beyhude bir yaşam sürdüğünü söylemesi ve asıl yaşamın farkına memleketine döndükten sonra farkına varması önemlidir. Ki dinleyici çekmeyen orkestra konserden sonra dağıtılır. Daigo akşam sessiz bir şekilde ne yapacağını düşünürken, eşi akşam yemeği için komşulardan bir ahtapot aldığını söyler. Buradaki ahtapot metaforu oldukça dikkat çekicidir. Daigo’nun eşi ahtapotu pişirmeden önce ahtapotun canlandığını görür. Bu yüzden ahtapotu yeniden geldiği yere yani nehre atmaya karar verirler. Ancak her şey istedikleri gibi gitmez, ahtapot tekrar yaşadığı yere dönmesine rağmen hareket etmez ve yavaş yavaş dibe iner. Bunu görmek Daigo’nun kendine gelmesine ve memleketine geri dönme kararı vermesine neden olur, bu şekilde davranmadığı takdirde başına gelecek olan şey yarı ölmüş bir ahtapotun yaşamından farksızdır. Bunu konsere gelmeyen Tokyo’da yaşayan japonlar için kullanabiliriz. Aslında yarı ölmüş olan ahtapot şehirde yaşayan özünü unutmuş insanlardır.

Yazımızın ilk başlarında belirttiğim gibi özüne dönme, ölme isteği, yeniden toprak olma, toprağa karışma gibi kavramlar insanın içinde var olan kavramlardır. Burada karakterin memleketine- ki yeşil ve doğa içerisinde bir yer-dönme isteği sonradan uzaktan yakına ilişkisiyle bağlantılı olarak dönüşmeye evrilmeye devam edecektir.

Daigo, memleketi olan Yamagata’ya eşiyle birlikte geri döner. Annesinin ölümünden sonra bıraktığı evde yaşamaya başlar ve kendisini yeni bir iş aramaya koyulur. Gazetede gördüğü ‘’seyahat acentesi’’ işi için başvurmaya karar verir. Ancak işyerine gittiği zaman sanıldığının aksine bu acentenin diğer acentelerden farklı bir şekilde işleyiş tarzına sahip olduğunu öğrenir. Gazeteye ilanı veren ise Sasaki, muzipliğini kullanarak bu işi kimsenin istemeyeceğini bildiği için kelime oyununa girişmiş bunun sonucunda Daigo’da bu tuzağa düşmüştür. Buradaki seyahat aslında kişinin son yolculuğuna uğurlandığı bir seyahat acentesidir. Böylesine dolgun maaşlı ve kısa süreli iş imkânı olmasına rağmen bunu kabul etmekte zorlanan karakterimiz, yavaş yavaş işine adapte olmaya başlayacaktır. Sasaki karısını kaybettikten sonra bu işe başlamış ve ilk yolculuğa uğurladığı karısından sonra çevresi tarafından kabul görmüş ve gün geçtikçe yaşı başını almış bir karakterdir. Daigo ile arasında kurdukları bağ usta-çırak, yaşlı-genç, ölüm-yaşam ilişkisinden öte aynı zamanda bir arkadaşlık ilişkisidir.

Yeni bulduğu işin verdiği utançtan dolayı eşine bahsetmek istemeyen karakterimiz, eşine başka bir işte çalıştığı yalanını uydurur tıpkı ‘’çello’’sunu ilk aldığı zaman ki gibi. Daigo’nun yeni işine adapte olması zannettiği kadar kolay olmayacaktır. İlk işi 2 hafta önce ölen bir cesetledir, sonrasında yemek yerken bile et görmeye tahammül edememe durumuna ve ölülerin kokusu üzerine sinmeye başlar. Bu da Daigo’nun çocukken gittiği hamama gitmesine vesile olur. Daigo’nun annesi 2 yıl önce vefat etmiş olmasına karşın babası onu altı yaşında başka bir kadınla giderek terk etmiştir. Bu nedenle babasını hiçbir zaman affetmeyen Daigo için bu iş ‘’kendini bulma yolu’’na dönüşecektir.

Daigo’nun kendini bulma yolu ve kendini ifade etme yolu olarak çellosunu kullanması şaşırtıcı değildir. Bu kadar acı ve kederi yaşaması kendisinin bir tür sınavdan geçtiğine inanmasını sağlarken bir yandan da sanatçı kişiliğindeki ruhu da uyandırmayı başarıyor. Çocukluğunu gördüğü sahnede ise, kafasında sadece bulanık bir tablo olarak baba figürü görülmektedir bu da halen babasına karşı duyduğu nefretin simgesidir. Karakterimiz evindeki eski çelloyu tamir edip çalmaya başlar ve çellonun yer ile temasını sağlayan sivri demirin çıkarmış olduğu izleri görmemiz aslında, çocukluğunda yaşamış olduğu birçok şeyin izi haline gelmektedir. Bir nevi ölüm sayesinde yaşamın değerini ve uçup giden zamanın değerini anlayan karakterimiz bir köprüde nehrin akışını izlerken gözüne somon balıklarının görüntüsü takılır. Sonradan yanına yaklaşan yaşlı adam ile diyaloglar düşündürücüdür.

— Ne kadar acıklı, ölmek için çabalıyorlar. Her hâlükârda öleceksen neden bu kadar çabalarsın ki?
— Eminim ki, doğdukları yere geri dönmek istiyorlar.

Daigo’nun baba figürünü kaybetmesi ayrıca Tanrı’ya olan inancını da değiştirmiştir. Lakin patronun oradan geçerken, onu yemeğe davet etmesinin tesadüf mü yoksa kader mi sorusuna, tesadüf olarak cevap vermesi inancının da sorguladığı anlamına gelmektedir. Ancak bunun inanmadığı anlamına gelmemesi gerek, babasını sadece bir bulantı olarak hatırlaması ya da bu şekilde hatırlamak istemesi inanma ya da inanmama arasındaki bocalamanın tahayyüllüdür bir nevi.

İşleri yolunda giden karakterimizin, işinin ne olduğunu arkadaş çevresi ve eşinin öğrenmesi, bu yüzden eşinin onu işi ve kendisi arasında tercih yapması gerektiğini dayatması karşısında bocalamaya başlar. Eşi kendisini terk etmesine rağmen işine devam etme kararı alır, düşünceleri bu konuda tam oturmamıştır. Yaşamı boyunca yapacağı iş ölülerin makyajını mı yapmak? Bu gel-gitler bütün kış boyunca devam eder, lakin mevsimsel faktörler ile insani ilişkiler arasındaki kolerasyonu, Sonbahar adlı filmde işlemiştik. Kış mevsiminde ölülerin artması-ki sekreter ilk sahnelerde bunu belirtmişti- Daigo’nun da yavaş yavaş işe alışması, mide bulantılarının geçmesi, iştahlı bir şekilde et yemeye başlaması ölümü kabullenmesi daha önemlisi ölümü bir yolculuk olarak benimsemesi ruhunun onarılmasında yardımcı olacaktır. Çellosuyla notalarını artık ölüleri uğurlamak için kullanır Daigo. Yunan mitolojisindeki Charon gibi ölüleri karşı kıyıya geçmelerinde yardımcı olur. Daigo çellosunun sivri demirini betonlara, tahtalara değil doğanın tam ortasına, toprağın içine işletir, musikisi ve sanatçı ruhu bu işi sanatsal hale getirmesinde yardımcı olur.

Yazımızın başından beri söylediğimiz toprağa geri dönme isteği Daigo’nun hem ölüleri son yolculuğa uğurlarken hem de çellosunu doğanın içine yerleştirdiği sahnelerde görmek mümkündür. Aynı anda yediği etli yemeklere ayrıca yeşillik katar kahramanımız. Sonrasında eşi evine geri dönmüştür ve bir çocukları olacağının haberini verir ama haberi verdiği anda telefonu çalan Daigo hamamın sahibi kadının vefat ettiğini öğrenir. Belki aynı zaman içerisinde yaşam ve ölümün ne kadar iç içe olduklarını görmenin tezahürüdür bu sahne. Hamamın sahibi kadını son yolculuğuna uğurladıktan sonra krematoryumda, daha önce köprüde karşılaştığı yaşlı adamla karşılaşan Daigo, belki de sürekli ölümün içerisinde olanların hayata daha farklı gözlerle baktığını kavramıştır. Yaşlı adamın işi, gelen ölüleri yakma işinde yardımcı olmaktır.

Daigo gördüğü ölümler sayesinde yaşamın değerini anlamış, ölümü artık bir tür kapı olarak görmesine rağmen, babasının öldüğü haberinin gelmesi halen içersinde olduğu baba hesaplaşması sorunu ortaya çıkarır. Bütün çelişki ve sorunlara rağmen kendi içerisindeki hesaplaşma, eşinin ve dostlarının telkinleri sayesinde babasını cenazesini almak için yola çıkar. Babasının cesedi, karşısında boylu boyuna uzanmaktadır, yıllar sonra artık babasıyla hesaplaşabilecektir, neden terk ettiğini ona sorabilecektir ama cevap alamayacaktır. Kendisinin çello öğrenmesinde katkıda bulunan babası da aslında Daigo’yu unutmamıştır. Geri dönmek istemiş ancak dönememiştir. Yıllar önce oğluyla birlikte nehir kenarında birbirlerine verdikleri taşlardan biri babasının avucundan düşer. Ve bu hesaplaşma babasının cesedini bırakmaması, onu muntazam şekilde sonraki yaşama hazırlamasıyla babasıyla barışır Daigo. Bu aynı zamanda film boyunca görmeye çalışıp görmediği buğulanmış baba resminin açıkça görüldüğü bir sahnedir.

Ve dedi: “En kof ceviz bile kırılmak ister. Olgun yemişler tutunamaz ağaca. Öyleyse kabuğum kırılacak diye hayıflanmamalıdır insan. Toprağa düşmemek için çırpınmamalıdır meyve. Düşün! Bir şeyin geldiği yere dönmesi kadar sevindirici ne olabilir? Tohumun ağaca, ağacın tohuma dönüşümünden başka birşey değildir hayat. Yani ölüm… Fakat insanlar öykü kefelenmişlerdir. Ve kefelenen her şey öldürücüdür. İnsana düşen, tüm libaslarından soyup öylece seyretmektir ölümü. Yani hayatı..” Ölüm Manifestosu / Tolstoy

Yazan: Kusagami

The Tall Men ve Clark Gable Üzerine

Nella Turner: Sen hiç âşık oldun mu?
Ben Allison: Sanırım oluyorum…

Gangster filmlerinden hafif komedi ve serüven filmlerine, western filmlerinden sert film noir’lara dek birçok türde ürün vermiş janr sinemasının usta ismi Raoul Walsh’ı izlemek apayrı bir keyif. 1955 yapımı sinemaskop western filmi The Tall Men de (Dev Adam) böyle keyifli bir film; fakat pek bilinmeyen, ustanın diğer filmleri arasında kıyıda köşede kalmış diyebileceğimiz filmlerinden.

 

The Tall Men’de karlarla çevrili sert dağları aşarken Nella Turner (Jane Russell canlandırıyor) ile karşılaşan Ben Allison rolünde Clark Gable’ı görüyoruz. Ve handiyse bu filmlerin olmazsa olmazı diyebileceğimiz bir rakibi izliyoruz: Nathan Stark rolünde Robert Ryan’ı. Zorlu doğa mücadelesinin akabinde üçlüyü Amerikan çöllerinde, sözümona western motifleri içerisinde, ölümcül kanun kaçakları, olası bir Kızılderili tehlikesi ve iç rekabet sarmalında buluyoruz. Bütün zor doğa şartları, ölümün kimi kez yokladığı bu insanları birbirlerine yaklaştıracaktır. Doğaya karşı verilen amansız mücadele aynı zamanda mezkûr üçlü arasındaki rekabete karşılık gelecek ve Clark’ı ne Kızılderililer, ne hapishane kaçakları ne de zor doğa şartları durduramayacaktır.

 

 

Evet, Clark’ı yine o hiç de yabancı olmadığımız serüvenci kompozisyonlarından birini omuzlamış olarak görüyoruz. Filmde Nathan’ın talimatları doğrultusunda Nella’yı giydiren modacı kadının Gable hakkında söyledikleri salt The Tall Men’deki Clark’ı değil, hiç abartısız, beyaz perdedeki Clark efsanesini özetler nitelikte bir argüman olarak karşımızda beliriyor. Şu:

 

 

- O sadece sever ve savaşır. Başka hiçbir şeye vakti yoktur.

 

 

Centilmen, nazik, kararlı, güçlü, korkusuz, çapkın serüvenci Clark…

 

Hikâyenin henüz başında Nella’nın “Bu uzun bir yolculuktu. Lütfen botlarımı çıkarır mısın?” yollu ricasına Clark hemen olumlu yanıt veriyor. Dahası, kadının ayaklarını da ısıtıyor Evet, sözgelimi, aynı eylemi Bogi’nin (Humphrey Bogart) yaptığını göremezsiniz. Clark öyle bir centilmen…

 

Clark, rakibi Nathan’a şöyle diyor:

 

 

- Büyük hayallerin büyük paraya ihtiyacı var. Nella sana öğretir. Benim küçük hayallerim var.

 

 

Burada Clark’ın Nathan ve Nella’dan farkı da iyice çizilmiş oluyor. Nathan, Clark’a göre zengin bir beyefendidir esasen. Onun mutlak rakibidir. Her şeye sahip olmaya alışmıştır. Kaybetmeye yabancı bir tip… Ortak yönleri ise kararlılıkları (ki bu da bir yere kadar) ve Nella’ya olan zaaflarıdır. Aşk ve romantizm oyunlarında Nathan daha ısrarcı iken, Clark hep bir adım geriden takip ediyor. Kendisinin Nella’ya yaklaşıtığı kadar onun da kendisine yaklaşması gerektiğini biliyor olmalı! Şu eski erkek taktiği… Elbette bu taktik bir erkeği daha gizemli kıldığı gibi bir beyaz perde efsanesi olarak Clark’ın vazgeçilmezliğini de iyice vurguluyor.

 

Nathan, Nella’ya bir hayli “edebi” asılıyor:

 

 

- Gökkuşağı sen nerede istersen orada olabilir. Kar fırtınasının içinde bile…

 

 

 

Bu romantik sözler Nella’yı bir dereceye kadar etkiliyor belki ama Clark’ın gizemi, Nathan’a nazaran daha güçlü ve cesur oluşu etki alanını çokça daraltıyor. Yine de Nathan’ın sözleri, güzel bir kadının sağaltıcı “aura”sını çok yerinde ifade ediyor.

 

Dobra ve aksi Nella, erkeklerin yönettiği, kuralları kendilerinin belirlediği sert erkeklerin dünyasında, güzelliği ve asiliği sayesinde ayakta kalıyor; ama daha çok arzu nesnesi olmasından… Sahip olunmak istenen kadın olmasından…

 

Büyük hayvan sürüsü ile birlikte Amerikan arazilerini kat eden kalabalıktan biri, Nella için şöyle diyor: –ki bu sahnede Clark da var–

 

 

- Bayanın burada olması bence uğursuzluk getirecek…

 

 

Hazırcevap Nella hemen yanıtlıyor:

 

 

- Siz iki salak kovboyculuğunuza devam etsenize!

 

 

Evet, kimi kez gülümsememize neden olan bir kadın…

 

Öykünün giderek (ikinci paragrafta çıtlattığım gibi) Nella ve Clark için kurulmuş devasa bir dekor olduğunu anlamakta gecikmiyoruz. Geniş western peyzajı, renkli görüntüler, kimi kez doruğa çıkan tehlikeden mütevellit gerilim, ikili arasındaki aşk ve sevgi sınavının nabzını ölçmek için bir arka plan olarak beliriyor. Neredeyse bütün öykü boyunca Clark’a naz yapan ve fakat alttan alta ilgisini de üst seviyede tutmaya çalışan; yanı sıra Nathan ile de vakit geçirmeyi ihmal etmeyen Nella bunda başarılı da oluyor. Peki, bu aşk sınavının kazananı kim?

 

 

Gable mı, Ryan mı?

 

Sanırım cevabı biliyorsunuz

 

Hakan Bilge 

hakanbilge@sanatlog.com 

Eylülce’nin 3. Sayısı Çıktı!

İÇİNDEKİLER

DOSYA: ELEŞTİRİ

Eleştiride Çerçeveler- Ceren Alptürkan ERDİL
Eleştiri Tanımlanabilir mi?- Dilek YALÇIN
Eleştiri Üzerine Değinmeler- Kamer BEYAZTAŞ
Eleştiri Yoksunluğu ve Sanatın Varoluş Koşulları Üzerine Alıntılar- Fatma ÜÇPINAR
Türkiye’de Güncel Öykü Eleştirisinin Karşılaştırmalı İncelemesi: Semih Gümüş ve Füsun Akatlı- Pelin BUZLUK
Sinemada Eleştiri-Eleştirmen 1 Saniyede 25 Kare Okuyanlar ve Okunanlar- Hamdi KARAŞİN

ÖYKÜ

Gölgesini Çizen Kız- Eray KARINCA
Ateş ve Barut Metroda- Şenay Eroğlu AKSOY
Gece- Senem DERE
Kalp Atım Yergisi- Batur üpçin
Ev Sahibi- Ceren Alptürkan ERDİL

ŞİİR

De - Me- Fatma ÜÇPINAR
Ömür Haikuları- Bozan YAMAN
Mavi Mayıs Ayında- Serdar KOÇ
Ötesi Yok- Tan DOĞAN
Sakince/Duende- Levent ÖZBEK
Porno- Ruhi ADALI

SÖYLEŞİ

Adnan Binyazar’la Eleştiri Üzerine- Özge ATAY

İNCELEME

Post-Endüstriyel Toplumun İsyankar ve Bohem Peygamberi:Charles Michael “Chuck Palahniuk”- Batur ÜPÇİN

SİNEMA

Yalnız Ülkesinin Yalnız Yönetmeni: Nuri Bilge Ceylan- Yasemin ŞAHİN

PORTRE

Çocuk Müzeleri- Necla Ülkü KUGLİN

Kitap Tanıtımları

ESKİMEYENLER
YENİLER

Dergimize Ulaşabileceğiniz Yerler

DOST-TURHAN-İMGE-İLHAN İLHAN-DİPNOT ve TAN Kitabevlerinde

Ayrıca:

EYLÜL CAFE KONUR 35/6 Kızılay’da

Sanatlog Haber

SanatLog.com

« Önceki Sayfa — Sonraki Sayfa »