Görelilik, Metafizik ve Hümanizma: Kurosawa’nın Rashômon’u Üzerine

Akira Kurosawa Rashômon’da (1950), Japon Ortaçağı’nın (10. yüzyıl) yabanıl coğrafyasını fon alır. Ölüm ve sömürünün, vahşet ve zalimliğin kol gezdiği bir coğrafyadır bu. Bu yabanıl coğrafyanın prototipi de bir samurayın karısının bir haydut tarafından tecavüze uğraması ve ardından da samurayın öldürülmesi olayıdır. Bahis konusu edilen bu öykü, dört farklı bakışaçısının (samurayın kadınına tecavüz eden haydut Tajômaru (Toshiro Mifune), tecavüze uğrayan kadın, öldürülen samurayın ruhu ve oduncu) süzgecinden geçerek gizil bir bütünselliğe ulaşır; fakat daha çok bir çıkışsızlığa işaret eder. Gerçek ve yalan kavramları ahlaki ve felsefi vizyonun birer parçasıdır Rashômon’da; giderek “olay”ın kendisi bir söylentiye dönüşür.

Akira Kurosawa, gerçek-yalan karşıtlığını / çelişkisini aşmak ister gibidir Rashômon’da. Film boyunca “gerçek” bir buhar olup uçar. “Gerçeğin” kendisi söylenceye evrilir. Gerçeğin göreceliliğinden ziyade metafizik bir sorunsal olarak tanımladığı gerçekliğin imkansızlığını sorgular gibidir Kurosawa.

Bu “gerçeklik” analizi / sorgulaması Rashômon’un ahlaki ve de hümanist mesajlarını belirgin kılmada birer sıçrama tahtası biçiminde algılanabilir.

 

 

Nedir onlar?

 

İşte burada Rashômon’un finaline geliyoruz.

Rashômon’un finalinde, izbe Rashô Tapınağının kuytu bir köşesinde terk edilmiş bir bebek ağlamaktadır…

Bu tapınakta -yağmur nedeniyle oraya sığınmış- üç adam vardır: bir rahip, bir oduncu ve bir köylü…

 

 

Bebeğin sesinin geldiği yöne doğru giden köylü, bebeğin terk edildiğini anlar ve üzerindeki kimono’yu alır / çalar. Yaptığı davranıştan dolayı oduncu ile tartışan adam, bunu (hırsızlık eylemini) nasıl olsa birinin yapacağını söyler; ne ki oduncunun da yeterince dürüst biri olmadığını mimler ve hem de oduncuya tokat atar…

Adam gider…

Rahip ve oduncu bir başlarına kalırlar tapınakta…

Bebek, rahibin şefkatli kucağında ağlamaya devam etmektedir…

Oduncu, hali hazırda altı çocuğu olduğunu, bu bebeğin de bakımını üstlenebileceğini söyler rahibe…

Ve bebeği rahibin kucağından alıp evine yollanır…

Ve de Rashômon sona erer…

 

 

Tecavüz ve samurayın öldürülmesi olayının dört değişik perspektiften yorumunun, öyküyü gizil bir bütünselliğe, çıkışsızlığa taşıdığını belirtmiştim. Sevgisiz, merhametsiz, vahşi bir coğrafyada insan doğasına inanmıyor gibidir Akira Kurosawa. Üstelik samurayın ruhunun medyum yoluyla çağrılıp kendisinden bilgi alınması (ki göksel / ilahi bir mahkeme iradesiyle yapılıyor gibidir bu), ontolojik gerçeğin insan aklı / mantığı ile kavranamayacağını; en azından, kişinin, kendi gerçeğini ve başkasının gerçeğini yordarken, dinsel ve duyularüstü olana sığındığını ironik bir vizyonla sorunsallaştırır Kurosawa. Bu da son tahlilde, “gerçeğin / gerçekliğin” “gökyüzü” ile “yeryüzü” arasında bir yerlerde gizlendiğini, en nihayetinde “tek ve mutlak bir gerçeğin” asla varolamayacağını, “bakılan”ın “bakan”a göre değiştiğini bir kere daha anımsatır. Ve şu soru:

“Gerçek” var mıdır, olası mıdır?

Evet, buraya değin karamsar bir yapıttır Rashômon. Öykü (dört farklı yorum eliyle) çatallanmış ve bir çıkmaza kilitlenmiştir.

Fakat sonuç / final böyle değildir.

Her ne kadar öykü boyunca acımasız bir dünyada ayakta kalabilmek uğruna hile ve yalana başvuran figürleri gözlemlesek de, Rashômon’u evrensel ve hümanist kılan ipucunun öykünün finalinde yattığını söylemek zorundayız; aksi takdirde Rashômon, Japon Ortaçağı’na ilişkin “ulusal” bir öykü olarak kalırdı.

 

 

Paylaşımı savunan, insanlığın geleceğine güvenen, sevgiye inanan ve de iyiliğin arkasında duran bu güzide final; Rashômon’un evrensel ve ahlaki çizgisini belirleyen, hümanist özünü açığa çıkartan bir finaldir; hemen tüm Kurosawa yapıtlarında olduğu gibi…

Son olarak, şu kışkırtıcı soru akılları kurcalar:

Karamsar bir öykünün karşısına iyimser bir final denk midir?

Hakan Bilge

hakanbilge@sanatlog.com

Sarah Waters’ın Ustaparmak Romanı

“O kaltak her şeyi biliyordu. Başından beri işin içindeydi.”

Daha önce söyledim mi bilmiyorum; kitaplara fazla düşkün bir insan değilimdir. Edebiyattan fazla anlamam. Büyük edebi eserler hakkında bilgim sınırlıdır. Öyle, bir duvar halısının sayfalarca tasvir edildiği kitaplar falan boğar beni. Kelime sanatları üzerime üzerime gelir, uzun kitaplar gözümü korkutur. Yine de diğer yazılarımda bazı romanlardan bahsettiğimi görmüşsünüzdür. Olabilir. Fazla kitap okuyor olabilirim. Fazla film de izliyorum ama bu beni sinema otörü yapmıyor di mi?

Neyse, okuduğum kitaplarda aradığım şey ilginçlik ve zekâ pırıltısıdır. Esprili bir yazı şeklinden de hoşlanırım. Arada bana bilgi de vermeli, okuduğum şeyden yararlanmam lazım. Son zamanlarda moda olan, hızla okunup bitirilebilen “Da Vinci Şifresi” benzeri kitaplardan bahsetmiyorum. Gerçek romanlardan bahsediyorum. Bence, bahsedeceğim “Ustaparmak (Fingersmith)” kurgusuyla, roman geleneğini özleyen okurun yüreğine su serpecek bir kitaptır. Bir önceki yazımda bahsettiğim “Onuncu Ev” ile bir bakıma benzeşiyor. Bir kere ortak çıkış noktaları olan Viktoryen era benim ilgimi çeken bir dönem. İkincisi; benzer kurguları var. Bir olayı iki karakterin bakış açısından ayrı ayrı okuyorsunuz ve bu heyecanı artırıyor. Ama benzerlikler bununla sınırlı…

Yazar Sarah Waters, İngiliz genç romancılar kuşağının en önemli temsilcisi olarak görülüyor. Lezbiyenliğini saklamayan ve bu yönünü romanlarında da belli eden yazarın Türkçeye çevrilen tek kitabı “Ustaparmak”; 3. romanı. Üniversite bitirme tezi olarak Viktoryen dönem pornografisini araştıran yazar, bu yönüyle bile gözümde birkaç basamak yüceldi. Tez araştırmaları sırasında ilk romanını da bitiren yazarın bu kitabının adı “Tipping the Velvet”; dönem argosuna göre kadınlık organını yalamak anlamına geliyor.

Zaten kadın Viktoryen döneme bir tarihçi gibi hâkim. Satır aralarında bahsedilen dönemin yaşantı tarzı ve modası, hoş teferrüatlar olarak göze çarpıyor ve romanın inandırıcılığını birkaç kat artırıyor. Araştırma konusundan da belli olacağı üzere yazarın dili oldukça keskin ve korkusuz. Edindiği konu dolayısıyla tehlikeli sularda yüzüyor ve işin altından alnının akıyla kalkıyor. Kolay değil, tarihi bir dönemin ikiyüzlülüğünü en çirkin haliyle aktarıyor; romanın konusu neredeyse sadece “saf kötülük”müş gibi geliyor. Atmosfer bakımından daha kıdemli olan “Oliver Twist” geleneğine göre, arka sokaklarda yaşayan fakirler ne kadar tekinsizse, zengin ve görgülü insanlar o kadar koruyucu. Sarah Waters ise daha gerçekçi takılmış. Onun romanında, hem sefil karakterler hem de sosyo-ekonomik düzeyi yüksek kesim, kötülük hislerinden eşit oranda nasiplenmiş. Bunun yanında aşk, güven, aile bağları (akrabalık olmasa bile), aidiyet duygusu gibi unsurlar, bu çok tabakalı romanın çaşitli temalarını oluşturuyor.

Konu kısaca şöyle:

1882 yılında Londra’nın arka sokaklarında hayat zordur. Kimin eli kimin cebinde belli olmadan yaşayan yankesiciler (bunlara racon gereği ustaparmak deniyor), romanın fonunu oluşturmakta. Tüm bunların ortasında 17 yaşındaki öksüz Susan (Sue) Trinder’ın belki ailesi yoktur ama bunun yokluğunu hissettirmeyen bir alternatif ailesi vardır. Kimsesiz bebekleri büyüterek geçimini sağlayan ve büyüyen çocukları kendi emelleri için kullanan anaç Bayan Sucksby, Sue’ya kol kanat germiş, onu bu kirli dünyadan uzak tutmuştur. Kadın kocası olmayan ama ortak çıkarları bulunan Bay Ibbs ile aynı evde, bir “haydut yatağında” kalmaktadır. İnlerine giren çıkan yankesici ve hırsızların haddi hesabı yoktur. Bay Ibbs getirilen çalıntı eşyaları, uygun fiyata alıp hızla işleyerek satabilecek hale getirmesiyle ünlüdür. Yanlarında ikamet eden ama akrabalık bağları olmayan ergenlikteki kız ve oğlanlarla (Dainty, John), bir komün hayatı yaşayan Sue’nun kaderi, bir gün eve gelen “Beyefendi” ile değişecektir. Beyefendi (Richard Rivers), genç ve yakışıklı bir adamdır ve azılı bir dolandırıcıdır. Zengin genç kızları ağına düşürüp paralarını ele geçirmekte, elindeki parayı hızla car çur edip tekrar genç kadınların peşine düşmektedir.

Fakat yeni planı büyük bir vurgundur. Londra’nın taşrasında büyük bir konakta, despot dayısının hâkimiyeti altında yaşayan Maud Lilly yeni kurbanıdır. Bu, dünya yüzü görmemiş, gözü açılmamış kızı yüklü bir miras beklemektedir ve Beyefendi’nin niyeti Maud ile evlenmektir. Fakat kızı ağına düşürebilmesi için konağa bir casus yollamaları gerekmektedir. İşte Sue burada devreye girecek ve Maud’un yeni hizmetçisi olacaktır. Yaşıt olan bu iki kızın hızla dost olması ve birbirlerine sırlarını açması işten bile değildir.

Sue bu planı bir şartla kabul eder. Mirastan uygun bir pay alacaktır. Bayan Sucksby’nin gözyaşları eşliğinde uğurlanan Sue konağa gider ve Maud ile tanışır. Bu melankolik kız ile hızla yakınlaşan Sue, daha büyük bir komplonun varlığını farkettiğinde iş işten geçmiş olacaktır.

Romanın ilk bölümü bu şokla bitiyor ve ilerleyen bölümlerde yavaş yavaş düğümler çözülürken daha da ilginç şoklarla karşılaşıyorsunuz. Benzersiz kurgusu ile heyecanı daima yüksek tutan romanda en dikkat edilmesi gereken şey, okuduğunuz her şeye inanmamanız. Yoksa en başa dönüp bazı bölümleri tekrar okumanız gerekecek. Bir olayın veya durumun değişik iki bakış açısından anlatılması benim son zamanlarda hoşuma giden bir şey.

Kitabın İngilizce aslından çevirisi (Figen Bingül) gayet akıcı. Ama benim en hoşuma giden şey kapak tasarımı (Utku Lomlu). Çok basit ve çok açıklayıcı bu kolajda genç bir kız (ki hangi kız olduğunu bilmiyoruz) bir sandığın üzerine uzanmış. Sanki kapalı kalması gereken bir şeyleri saklıyor. Başucundaki komodinin içinde beyaz bir eldiven (kitabı okuyanlar, Maud’un kullandığı bu beyaz keçi derisi eldivenin ne denli önemli bir obje olduğunu farkedecektir) hınzır bir biçimde yürüyor.

……….

Roman birçok ödüle değer görülmüş:

British Book Awards Yılın Yazarı, 2024
CWA Ellis Peters Historical Dagger Tarihi Suç Romanı Ödülü, 2024
Man Booker Roman Ödülü, 2024
Orange Prize Roman Ödülü, 2024

Güzel bir kitap, edinin okuyun valla…

Ustaparmak (Sarah Waters) / Everest Yayınları: Aralık 2024

Yazan: Wherearethevelvets

Eray Özcan Resim Sergisi

Eray Özcan Resim Sergisi
7-29 Mart arası Kuzguncuk Harmony Sanat Galerisi’nde

Eray Özcan’ın kent peyzajlarının öne çıktığı yeni sergisi 7 Mart’ta Harmony Sanat Galerisi’nde açılıyor.

Önceki sergisinde Haydarpaşa Garı’nı konu alan bir dizi çalışma gerçekleştiren sanatçı, son yapıtlarında, atölyesinin penceresinden Kuzguncuk’a bakıyor.

Eray Özcan, yeni resimlerinde, pencerenin bakışı sınırlayan, buna karşın görünene ilgiyi yoğunlaştıran özelliklerini öne çıkararak bizlere ayrıntıyı önemsetiyor. Yuvarlak antenler, dikdörtgen bacalar gibi yadırgatıcı biçimler, ışıkla ilişkileri içinde, rahatlık ve huzur duygusu uyandırıyor. Uzun dikdörtgen tuvallerde ise panorama tadı doğuyor.

Ressamın tercihi yağmur sonrası iyice yıkanmış, arınmış söğüt dalı deseninde olduğu gibi, modelden ve malzemeden yana özenli seçimler. Bu tutumlu tavır, resimsel zenginliklerin önünü açıyor.

Mimar Sinan Üniversitesi Neşet Günal-Neşe Erdok atölyesinden mezun olan sanatçı, 1997’den bu yana çok sayıda kişisel sergi açtı, karma sergilerde yer aldı.

Eray Özcan’ın yeni resimleri 29 Mart’a dek, Kuzguncuk’ta İcadiye Caddesi No: 42/a’daki Harmony Sanat Galerisi’nde görülebilir.

SanatLog.com

Nazım Hikmet Ran

Nazım Hikmet Ran 15 Ocak 1902, Selanik doğumludur. Ailesini incelediğimizde, toplumda tanınan birçok insanla karşılaşırız. Babasının babası, şair Nazım Paşa ve eşi İstanbulludur. Mevlevi tarikatından olan Nazım Paşa, valiliklerde bulunmuş, özgürlükçü bir insandır. Babası, İttihatçılar devrinde Matbuat Müdürlüğü ve Hamburg Başşehbenderliği yapmış, Hikmet Beydir. Sonradan ticarete atılan Hikmet Bey, zarar edince gazete idare müdürlüğü yapar ve daha sonra Kadıköy’de Süreyya Paşa sinemasının müdürü olur. Uzun yıllar gazete yazarlığı yapan oyun yazarı Celalettin Ezine, Nazım Hikmet’in halasının oğludur.

Annesinin büyükbabası Mustafa Celalettin Paşa, Borjenski soyadlı bir Polonyalıdır. Ancak Slav ırkından değil, Gagavuz denilen Hıristiyan Türklerindendir. Daha Polonya’dayken Türkçeyi lehçeleriyle bilen Borjenski, Türkoloji bilgini, askeri mühendis ve topografya ressamıdır. Bir gruba katılarak yurdumuza gelir ve müslüman olur. Ömer Paşa’nın kızı Saffet Hanım’la evlenir. Oğulları Enver Paşa, Türkçeye özelliğini kazandırma savaşının önderlerinden, ünlü bir dil uzmanıdır. Önemli görevlerle Hindistan’da, Çin’de, Japonya’da bulunur. Fakat asıl Tisalya’daki Golos kumandanlığıyla anılır. Son dönemlerinde Erenköy’de özel bir lise açmış ve çok öğrenci yetiştirmiştir.

Enver Paşa, Nazım Hikmet’in annesi ressam Celile Hanım’ın ve yine ressam olan teyzesi Sara Hanım’ın babasıdır. Enver Paşa’nın Mehmet Ali adında yetenekli bir mühendis, ressam ve şair olan oğlu, çocuk yaşta gönüllü olarak Balkan Savaşı’na katılmış ve Çanakkale’de şehit olmuştur. Nazım Hikmet, özellikle bu dayısının etkisi altında kalmıştır.

Berlin Kongresi’nde, Osmanlı Devletinin temsilciliğini yapmış olan Müşir Mehmet Ali Paşa da Nazım Hikmet’in anneanne tarafından büyük dedesidir. Mehmet Ali Paşa, Hügönot asıllı Alman’dır. Aslında Protestan mezhebini kabul ettiği için Almanya’ya göçen Fransızların soyundandır. Karl de Troi ailesinden ve Magdeburgludur. On iki yaşındayken okul gemisiyle İstanbul’a gelmiş ve Kızkulesi açıklarında kendini denize atmıştır. Kızkulesi’nin bekçisi tarafında kurtarılmış, çeşitli olaylara sebep olduktan sonra ünlü Sadrazam Ali Paşa onu korumasına almış ve Mekteb-i Harbiye’de okutmuştur.

Mehmet Ali Paşa hoşsohbet, şakacı bir insandır. Orduda yaşama düzeyini yükseltmiş, Avrupalı tarzı özenli giysi, çatal, bıçak gibi yenilikler getirmiştir. Kızı Leyla Hanım Nazım Hikmet’in büyükannesidir. Mehmet Ali Paşa, rakipleri tarafından Rumeli’ye isyan bastırmaya gönderilmiş, Berlin Anlaşması’nda Hıristiyan cemaatına hak tanımak zorunda kaldığında, “Sizi gâvura bu sattı’” diye, Müslüman halk el altından kışkırtılmış ve Mehmet Ali Paşa kırk dört yaşındayken Arnavut’lar tarafından linç edilmiştir.

Nazım Hikmet’in anne soyundan bir büyükbabası da Mısır ordusunun isyanına karşı kumandanlık eden Dağıstanlı Hafız Paşa’dır. Ali Fuat Cebesoy, annesinin teyzesinin oğludur. Mehmet Ali Aybar, annesinin teyzesinin torunudur. Oktay Rifat, teyzesinin oğludur. Ali Fuat Cebesoy’un babası İsmail Fazıl Paşa, Nazım Hikmet’teki şairlik yeteneğini keşfeden ilk insandır.

Nazım Hikmet, ilköğrenimini İstanbul Göztepe Taşmektep’te tamamladıktan sonra, Galatasaray Lisesi ilk bölümü ve Nişantaşı Numune Mektebi’nde okumuştur. 1919 yılında bitirdiği Heybeliada Bahriye Mektebi’nden sonra Hamidiye kruvazörüne güverte subayı olarak atanmış, geçirdiği zatülcenp hastalığından sonra 1920 yılında askerlikten çürüğe çıkarılmıştır.

Nazım Hikmet, çok küçük yaşta şiir yazmaya başlamış ve “Mehmet Nazım” imzasıyla yayınlanan ilk şiiri “Servilikler” hececiler çevresinde büyük bir ilgiyle karşılanmıştır. Nazım Hikmet bu şiiri on dört yaşındayken yazıp bir kenara atmış, daha sonra annesi Celile Hanım tarafından bulunan şiir, Yahya Kemal’e gösterilmiş ve Yahya Kemal de bu şiiri, 1918 yılında Yeni Mecmua’da yayınlatmıştır. Aslında Nazım’ın ilk dizesi, Vâlâ Nurettin’e göre “Yanıyor!…. Yanıyor!…. Müthiş Tarrakalar”dır. Hececi şairler içinde gittikçe ün kazanan Nazım Hikmet, 1920 yılında Alemdar gazetesinin açtığı bir şiir yarışmasında birincilik kazanarak bu ününü pekiştirmiştir.

İstanbul’un işgal edildiği yıllarda direniş şiirleri yazan Nazım, arkadaşı Vâlâ Nurettin ile birlikte, 1921 yılında ulusal kurtuluş savaşına katılmak üzere Anadolu’ya geçmiştir. Nazım Hikmet, Anadolu’da özgür olacağına ve şiirlerinin oradan daha iyi duyulacağına inanmıştır. İstanbul’dan İnebolu’ya gidişlerini, kendilerinden daha yaşlı şair arkadaşları tertiplemiş ve İstanbul polis müdüriyetindeki millici polisler, sahte isim ve mesleklerle düzenledikleri geçiş tezkerelerini sağlamışlardır. Yol paralarını ise, Sirkeci’de dişçilik yapan hiç tanıyamadıkları Şevki Bey adında biri vermiştir. Nazım Hikmet Anadolu’ya geçeceğini ailesine açıklamadığı için hazırlıksız olarak buluşma yerleri olan Cenyo adındaki birahaneye gelmiş ve 1920 yılının son gecesini, Sultan Mahmut Türbesi’nin yanındaki Mahmudiye Oteli’nde geçirmiştir. 1921 yılının ilk günü Sirkeci rıhtımından kalkan çok eski ve küçük “Yeni Dünya” vapuruna binerek üç hececi şair arkadaşıyla birlikte İnebolu’ya gelmiştir. Birlikte yola çıktığı şairler, Faruk Nafiz Çamlıbel, Yusuf Ziya Ortaç ve Vâlâ Nurettin’dir. Ancak Ankara’dan sadece Nazım Hikmet ve Vâlâ Nurettin’e izin çıkmıştır.

Anadolu’ya geçmek için İnebolu’da kaldıkları günlerde yine kendileri gibi Ankara’dan izin çıkmasını bekleyen Almanya’dan gelmiş genç öğrencilerle karşılaşırlar. Alman Spartakist hareketini yakından tanımış olan bu grubun içinde, sonradan CHP milletvekili olan, Mehmet Sadık Eti, Vehbi Sarıdal ve Nafi Atuf Kansu gibi sosyalizmi savunan ve Sovyetler Birliği’nden övgüyle söz edenler vardır. Onların anlatımlarıyla, Nazım Hikmet ve Vâlâ Nurettin Marxist düşünceyle tanışırlar.

Ankara’ya vardıklarında kendilerine verilen ilk görev, İstanbul gençliğini ulusal savaşa çağıran bir şiir yazmalarıdır. Yazdıkları şiir, 1921 yılının Mart ayında basılıp dağıtılır ve yankıları çok büyük olur. İsmail Fazıl Paşa, bu iki şairi Mustafa Kemal Paşa’ya takdim etmek üzere Meclis’e çağırır. Vâlâ Nurettin’e göre Mustafa Kemal, şairlerin elini sıkmış ve onlara hiçbir giriş cümlesine gerek duymaksızın, “Bazı genç şairler modern olsun diye mevzusuz şiir yazmak yoluna sapıyorlar. Size tavsiye ederim, gayeli şiirler yazınız.” demiştir.

Ankara Hükümeti’nin isteğiyle Bolu’da öğretmenlik yapmaya başlarlar. Kalpak giyinmeleri, camiye gitmemeleri gibi nedenlerle din adamlarının ve eşrafın tepkisini toplayan şairleri, Ağır Ceza Mahkemesi reis vekili Ziya Hilmi korur. Ziya Hilmi onlara, Fransız Devrimi’ni, Lenin’i, Kautsky’i ve Sovyetler Birliği hakkındaki düşüncelerini anlatır. Nazım Hikmet ile Vâlâ Nurettin, kısa süre sonra öğretmenliği bırakarak yeni tanıştıkları düşüncelerin etkisiyle Ekim Devrimi’ni yerinde yaşamak için 1922 yılında Batum yoluyla Moskova’ya giderler. Bu kararı vermelerinde, tutucu çevrelerin baskısı, gizli polis örgütünün güvensizlik belirten davranışları ve Ziya Hilmi’nin düşüncelerinin de etkisi vardır.

Nazım Hikmet, Moskova’da yeni açılan Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi (KUTV)’nin ilk öğrencilerinden biri olur. Sovyetler Birliği’nde bulunduğu ilk yıllarda şiirinin biçimini ve özünü değiştirir. Serbest ölçüyle yazdığı bu dönem şiirlerinin bazılarını, 1923 yılında Yeni Hayat, Aydınlık gibi dergilere göndererek yayınlatır. KUTV döneminde aynı zamanda Türkiye Komünist Partisi’nin üyesi olur. TKP’nin “Toparlanış Kongresi” için 1924 yazında Türkiye’ye döner. Aydınlık dergisinde çalışmaya başlar. 1 Ocak 1925′te İstanbul’un Akaretler semtinde Şefik Hüsnü’nün evinde toplanan TKP’nin 2. Kongresine KUTV delegesi olarak katılır ve Merkez Komuta üyeliğine seçilir.

Şubat 1925′te Şeyh Sait ayaklanmasının başlaması üzerine, 4 Mart 1925′te çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu çerçevesinde yapılan tutuklamalardan kurtulur. Ankara İstiklal Mahkemesi’nin takibatı üzerine bir süre İzmir’de saklanır ve daha sonra tekrar Sovyetler Birliği’ne gider. Ankara İstiklal Mahkemesi tarafından gıyabında 15 yıl kürek cezasına mahkûm edilir. 1926 Mayıs’ında Şefik Hüsnü tarafından Viyana’da toplanan Parti konferansına katılır. 1927 Tevkifatı’nda soruşturmaya uğrayarak yapılan yargılama sonunda gıyaben 3 ay hapse mahkûm olur. 1928 yılında partili arkadaşı Laz İsmail (Marat) ile birlikte Sovyetler Birliği’nden Hopa’ya pasaportsuz olarak geldiklerinden ötürü tutuklanır. Ankara Ağır Ceza Mahkemesi’nin kararı sonunda 3 aya mahkûm edilir. Hopa-Ankara-İstanbul arasında geçen tutukluluk süresinde cezasını tamamlamış olduğundan, 1928 yılının sonlarında tahliye edilir.

İstanbul’a gelerek Resimli Ay dergisinde gazeteciliğe ve yazarlığa başlayan Nazım Hikmet, yayınlanan şiirleriyle ününü pekiştirir. Yeraltındaki TKP içinde çalışmalarını sürdürürken, Parti üst kadroları ile girdiği tartışmalar sonucunda, Parti’den atılır. Bu arada bazı şiir kitaplarında komünizm propagandası yaptığı iddiasıyla yargılanır ve duruşma beraatle sonuçlanır. 1932′de İstanbul’da dağıtılan bildiriler yüzünden toplu tutuklamalar olur ve Nazım Hikmet de Bursa Ağır Ceza Mahkemesi’nde yargılanır. 4 yıl ağır hapse mahkûm edilir. 1933 yılında çıkarılan, Cumhuriyet’in 10. yıl affı ile cezası düşer.

1936′da Endüstri Dokumacılar Cemiyeti kurucusu işçiler ve Hikmet Kıvılcımlı ile birlikte gizli örgüt yöneticiliği iddiasıyla tutuklanır ve 1937 Nisanına kadar tutuklu kalır. Yargılama sonunda beraat eder. 1937 yılı sonlarında kendisini ziyarete gelen Ankara Kara Harp Okulu öğrencisi Ömer Deniz’i, askeri öğrenci kılığına girmiş polis sanarak İstanbul Emniyet Müdürlüğü Komünist Masası’na telefonla haber vermesinden sonra Harp Okulu öğrencilerinin tutuklanması üzerine, 1938 yılı Ocak ayında gözaltına alınır ve Ankara’ya götürülür. Mart 1938′de Askeri Mahkeme tarafından “askeri isyana tahrik ve teşvik” suçlamasıyla 15 yıl hapse mahkûm edilir. 15 yıllık cezası Askeri Yagıtayca da onaylanan Nazım Hikmet, aynı yılın yazında İstanbul’a getirilerek Donanma Davası sanıkları arasına katılır. Bu kez, arkadaşı Hamdi Şamilof aracılığıyla, 1934′te tanıdığı Yavuz Zırhlısı başgediklilerinden Hamdi Alevdaş vasıtasıyla donanmada “isyan tahrik ve teşvikçiliğinde” bulunmakla suçlanır. Askeri Mahkeme’nin yargılaması sonucunda bu davadan da 20 yıl hapis cezasına çarptırılır. Birlikte yargılandıkları Hikmet Kıvılcımlı ve Kemal Tahir’le birlikte bir süre Çankırı Cezaevi’nde, sonra on yıla yakın Bursa Cezaevi’nde yatar. 1950 yılı yazında afla tahliye olur.

Nazım Hikmet, hapisten çıkmasına rağmen açıkça polis tarafından izlenir ve kitaplarını yayınlatma olanağı bulamaz. Askeri okul geçmişi ve çürüğe çıkarılana kadar yaptığı subaylık görevi olmasına karşın, askerliği için karar alınınca, şubeden hazırlıklarını yapmak için izin alan Nazım, Refik Erduran’ın kullandığı bir sürat motoruyla İstanbul Boğazı’ndan Karadeniz’e açılır ve Bulgaristan sahillerine çıkmayı düşünürken, yolda rastladığı bir Rumen şilebiyle Romanya’ya gider. Oradan Moskova’ya geçmesi üzerine, 25 Temmuz 1951′de Bakanlar Kurulu kararıyla, Türk vatandaşlığından çıkarılır.

Nazım Hikmet, TKP’nin Yurt Dışı Bürolarında faaliyet gösterir, uluslararası kongrelere katılır, çeşitli ülkelere yolculuklar yapar, yapıtları birçok dillere çevrilir ve büyük bir ün kazanır. 1963 yılında, kalp krizi sonucu Moskova’da ölen Nazım Hikmet, Novodeviçiy Mezarlığı’na gömülür.

…..

Nazım Hikmet, ilk şiirlerini hece ölçüsüyle yazar. Hececilerden içerik açısından farklılıklar gösterir ve onların bireyci şiir anlayışlarını benimsemez, toplumcu bir şiir anlayışını benimser. Şiirlerinin içeriği geliştikçe, hece ölçüsünün dar kalıpları yetersiz kalır ve Nazım Hikmet yeni biçim arayışlarına yönelir. Türkçenin zengin ses özelliklerine uyum sağlayan serbest ölçüyle yazmaya başlar.

Nazım Hikmet, kendi çağının dramını, düşüncelerini, olaylarını, değer yargılarını en iyi anlatan sanatçılar arasındadır. Onu okuyanlar, yaşadığı yılları yapıtlarından, tüm renkleri ve sorunlarıyla izleyebilir ve o dönemin macerasını bu yapıtlarda bulabilirler. Türk Kurtuluş Savaşımızdan, Asya ve Afrika’daki çeşitli kavgalara; İspanya savaşından, Habeşistan dramına; Ekim Devrimi’nden, Hindistan’a, Çin’e, İngiliz adalarına ve Dünya Savaşından, tüm gelişmelere kadar her konuya ilgi göstermiştir. Bundan dolayı uluslararası sanat çevrelerinde, dünya şairi olarak kabul edilir.

Türkçenin şairidir. Türk dilini yalnız Türkiye sınırları içine hapsetmemiş, onu inkâr edenler çıkmasına rağmen, Nazım, Türkçeye sınırlarımızı aşırtmıştır. Vâlâ Nurettin’e göre Nazım Hikmet elbette Pantürkist değildir ama yazı Fransızcası nasıl Fransa’da, Belçika’da, İsviçre’de, Kanada’da ve bazı eski sömürgelerde ortak dil ise, Türkiye içindeki ve Türkiye dışındaki Türkler arasında manevi köprü kuracak olan ortak Türkçeyi, Nazım yazmıştır.

“Dünyanın en iyi insanlarından olan Türk halkını ve dünyanın en güzel dillerinden biri ve belki de en başta gelenlerinden olan Türk dilinin diyarı küfürde tanınmasına vesile olabilmek ömrümün en büyük sevinci ve şerefi olur. Bir köylü, toprağını ve öküzünü; bir marangoz, tahtasını ve rendesini nasıl severse ben de Türk dilini öyle seviyorum.” Nazım Hikmet

Nazım Hikmet’in Yapıtları:

Güneşi İçenlerin Türküsü – 1928
825 Satır – 1929
Jakond ile Sİ-YA-U – 1929
Varan 3 – 1930
1+1=1 – 1930
Benerci Kendini Niçin Öldürdü – 1932
Gece Gelen Telgraf – 1932
Kafatası (oyun) – 1932
Bir Ölü Evi (oyun) – 1932
Taranta Babu’ya Mektuplar – 1935
Unutulan Adam (oyun) – 1935
Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı – 1936
Memleketimden İnsan Manzaraları – 1941
Kuvâyi Milliye – 1941
İvan İvanoviç (oyun) – 1956

Ölümünden sonra yayınlananlar:

Saat 21–22 Şiirleri – 1965
Şu 1941 Yılında – 1 965
Sabahat – 1965
İnek – 1965
Ferhat ile Şirin – 1965
Kan Konuşmaz (roman) – 1965
Rubailer – 1966
Yeni Şiirler – 1966
Dört Hapishaneden – 1966
Ocak Başında / Yolcu (oyun) – 1966
Yusuf ile Menofis (oyun) – 1967
Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim (roman) – 1967
Kemal Tahir’e Mahpushaneden Mektuplar (mektup) – 1968
Oğlum, Canım Evladım, Memedim – 1968
Sevdalı Bulut (masal) 1968
Bursa Cezaevinden Vâ-Nû’lara Mektuplar 1970
Demokles’in Kılıcı – 1974
Nazım ile Piraye – 1975

……….

Tüm Eserleri 1975-80′de Asım Bezirci tarafından 8 cilt olarak hazırlandı. 1988–92 arasında yayınlanan bütün yapıtları dizisinden şiirleri (8 cilt), çeviri şiirleri (La Fontaine’den Masallar, 1 cilt), mektupları (3 cilt), oyunları (5 cilt), romanları (3 cilt), öyküleri (1 cilt), çeviri öyküleri (1 cilt), masalları (1 cilt), yazıları (5 cilt) ve konuşmaları (1 cilt), toplam 29 cilt olarak yayınlandı.

……….

Yararlandığım kaynaklar: Bu Dünyadan Nazım Geçti (Vâlâ Nurettin), Nazım Hikmet’in Şiirinde Gizli Tarih (Emin Karaca).

Yazan: Ayşegül Engin

Kelebek

Ah be güzelim,

Ah benim canım arkadaşım, yine benden şikâyet ve sıkıntı dolu bir mektup alıyorsun haberin olsun.

Bulandım…

Durulmak çabası vardı bilirsin bende. Her seferinde “bırak bulan, bulananlar ayrıcalıklıdırlar,” derdin sen.

Dedin ve dinlemelisin o halde…

Tutunmaktı niyetimiz, yaşamın bir ucuna. Kendi seçimlerimiz değildi yaşamlarımız. Bir beden vardı ve o bedene uygun giysiler ama biz giyinik doğmuştuk. Bedenimizi çıplak göremedik. İşin garibi, giyinik doğduğumuzdan, bedenimizi merak etmedik. Çıplaklık ne demekti, çıplak nasıl kalınırdı, bu bedenlere daha uygun giysiler bulunur muydu ya da nasıl bulunurdu bilmezdik. Zaten düşünmezdik de… Dedim ya, niyetimiz sadece tutunmaktı. Tutunamayanlar çıplak olmak isteyenlerdi ya da arayanlardı uygun giysilerini… Biz, tutunamayanları garipsedik.

Bir gün bu garipsediklerimizden biriyle karşılaşınca neler olduğunu anlamaya çalıştık. “Neler söylüyordu o öyle, neler düşünüyordu?” Yasaktı, ayıptı… Çıplak kalmak ne demekti, her yanının görünmesi ya da uygun giysiler ne demekti? Annelerimiz ne derdi, toplum ne derdi ya da dostlarımız ne derdi? “Ne derlerse desinler.” dedi. Onun bir yere tutunmaya ihtiyacı yoktu ya da bir şeylerin ona tutunması gerekmiyordu. Bir nevi kozasından çıkmaya hazırlanan kelebeklerdi onlar; o denli az olmasına karşın yaşayacakları gün sayısı bunun için bile her şeye değerdi, böyle dedi ve büyüledi beni.

Belki çok oldu bunu diyeli o, belki de bir an kadar kısa, bilmiyorum; ama bildiğim bir şey var ki ben ona tutunmaktan kendime tutunamadım uzunca bir süredir.

Yürek bazen söz dinlemez, eğitmek zaman alır onu. Geçmiş tecrübelerin tutar elinden ama bilinmedik kapıları açmak -bırakıp da geçmişin elini- çok daha heyecan verici olabiliyor.

Ne anlatayım, nasıl anlatayım ona dair? Bilirsin işte… Hastalıksı bir şey, nevrotik, ele avuca sığmaz. Kendini ve onu düşünmekten başka hiçbir şey yaptırmaz. Kendinlik de aslında onluktur; onunla olmak, onu düşünmek, onu paylaşmamak vardır. Onlar değil, biz vardır sadece. Adı aşktır. Yepyeni bir dünyadır, yeni solukları paylaşmaktır. Denizin ne kadar mavi olduğunu görmektir ya da şarabın tadını yeniden keşfetmektir. İnsanlar daha güzeldir. Hayat yaşanılasıdır. Her gün yeni gün demektir ve her yeni gün de onu görmek için doğan bir bahanedir. Sabah onu düşünerek başlar ve gece onu düşünerek sonlanır. Rüyanda bile o vardır.

İşte böyleydik. Ah be canım arkadaşım, hani derdin ya “Sen yazarsın, senin yazarak anlatamayacağın şey yoktur.” diye… Oluyormuş demek ki… Kelimeler sıralanıyor birbiri ardına ama sonra donakalıyorlar. Sanırım her şey anlatılır da o gecelerimiz anlatılamaz. Kelimeler yetmez ki sevişlerimizi anlatmaya…

Ateş kızılıydı, yakıcı, kavurucu; ibadet eder gibi, huzurlu, uyumlu. Aşkın en onulmazına tutulmuştuk, ilacı yoktu. Ne dünümüz vardı ne yarınımız, biz bugünü yaşıyorduk. Avans almıştık yarından düne ve beraber geçmeyen günlere inat, ânı kıskandıran. Saatler duruyordu sanki o an ya da çok daha hızlı ilerliyordu, bilmiyorduk.

İyi de, sıkıntı bunun neresinde diyeceksin, değil mi?

Her büyük aşk gibi sorunlar çıkmaya başladı, çıplaklığımız sorun olmaya başlamıştı önce. Bir de kozasından çıkmak için onun yardımını almış bir kelebektim ve normal değişim süremi dolduramamıştım; oysa benim kozamdan çıkmamda onun yardımına ihtiyacım olmamalıydı, her tırtıl bir gün kelebek olacaktı; oysa ona o denli tutunmuştum ki kozadan çıkarken yaşayacağım o değişim sürecini yavaş geçiremediğimden, bir sürü sorunum ortaya çıkmaya başlamıştı. Ne yazık ki o, yaralı ve hasta bir kelebeği daha fazla taşımak istemedi.

Uzaklaşmaya başladı benden.

Görmek istemiştim sadece gözlerini, elimden geleni yaptığımı da zannediyordum açıkçası ama…

O kendini suskunluğuna sığındırıp kaçmak isterken olumsuz düşüncelerinden, beni burada bir başıma bırakması ne denli âdilce?

Tenekeli kuyruğunun sesi bitinceye kadar dolaştırmak ardında ve sonra da “hadi benim sıram bitti” diyerek gelmesi benim yanıma…

Her seferinde “ben buradayım hâlâ” demem gerekti değil mi?

Ne yaparsa yapsın hep yanındayım, demem gerekti değil mi? Ayrı ayrı yaşamak isterdi sıkıntılarını ve her seferinde çıkıp avlusuna kendi başına dolaşır ve derdi ki: “Kal birbaşınalığınla…” Paraleller ancak sonsuzda kesişirler, aynı noktada kesişmek adına sonsuzluğu mu beklemek gerekiyordu, bilmiyordum; ama beklemedim. Asıl acı olan bana “bekle” bile dememesi…

Biliyor musun, şiir bile yazdım ona. Sen şiir sevmezsin ama bir oku lütfen:

HENÜZ AÇMAMIŞ BİR SÜRÜ GONCA SAKLIYORDU YÜREĞİM
HENÜZ KOKLANMAMIŞ BİR SÜRÜ ÇİÇEĞİM
KOZASINDAN ÇIKAMAMIŞ KELEBEKLERİM VARDI
BEKLİYORDU HEPSİ BİR ANDA SANA AÇILMAYI SANA UÇMAYI
İSTEMEDİN, İZİN VERMEDİN
onca emek, onca çaba
KAPIYI VURUP ARKANA ÇEKİP GİTMEK İÇİNMİŞ MEĞER
BİR GÜN GELİRSEM AKLINA, DÖNMEK İSTERSEN BANA
TEKRAR ALIŞTIRIP KENDİNE SONRA GİDECEKSEN EĞER
KAL OLDUĞUN YERDE İSTEMEM, SENİ BIRAKTIM SANA

Susup biriktirerek yaşamaya çalışmak daha ne kadar sürecek ki? Şimdi mutlak bir tevekkül içindeyim. Her şey güzel gibi ama aslında düşünmediğimden, sorgulamadığımdan, tersini hatırlamadığımdan, hatırlamak istemediğimden bu böyle. Bu arabayla kaza yapmış birinin arabaya tekrar binmek istememesi ya da direksiyona geçmekte çok zorlanması gibi bir şey değil ben arabanın bile farkında değilim. Neden oldu bu böyle demiyorum; bile isteye yaptım bunu. Bundan pişmanlık duymak gibi bir şeyi aklıma bile getirmiyorum ama neden olduğunu biliyorum neden olduğunu biliyorsam neden olmayacağını da bilmem gerekiyor. Geçici bir süreç geçecek er ya da geç geçecek.

Yaşadığın düş kırıklıkları ne kadar çok ve ne denli derin olursa yaşadığın bulanmalar o denli çok oluyor ve bazen seni kumların arasında nefessiz bırakıyor. Yıllarca içinde biriktirdiklerini, kişiliğini, hayallerini, kavgalarını yok ettiğini düşünüyor. Belki bir süreliğine gizliyor doğru ama sürekli bitiremez. Deniz biter mi?

Bir süreliğine güneşini, suyunu kesersen bitkinin kurutursun onu doğru, sonrasında vereceğin su, güneş ve vitaminle belki eskisinden de canlı hale getirebilirsin. Ama süre uzarsa…

Kavgalar vardır vuruşuruz birbirimizle.

Birisi yaralanır, birisi ölür, kazanan birileri vardır her zaman.

Kendinle yaptığın kavgalarda birisi olacaksa kazanan bu kendinden başkası değildir.

Kendinle kavganda kendin galip gelmen gerek, o yüzden kavgadan korkma.

Hayatı sorgulamak tek gaye olmasın evet ama kavgaya tutuşmaktan kaçınma ne olursa olsun. Dedim ben de kendime…

Sen de söyle bir şeyler.

Varsın ve çoksun bende.

Tüm sevgimle…

r.

Yazan: reyan yüksel

« Önceki Sayfa — Sonraki Sayfa »