Riot in Taksim

Riot in Taksim - Fotoğraflar: Utku Atalay

utkuatalay@sanatlog.com

Niyazi Berkes – Unutulan Yıllar

Anılarında ‘’roman yazarı’’ olma hevesinden bahseden Niyazi Berkes’in ‘’Bu kitabı 1940 ile 1950 arasında geçen olayların unutulan yanlarını tanıtmak için yazıyorum’’ diyerek başladığı ve ‘’Sigara alacak param olmadığı günler oldu, sigara paketimi koklayarak idare ettim’’ cümlesiyle bitirdiği anılarında akıcı bir roman tadını yakalamak mümkün… Ancak Unutulan Yıllar’ın ağırlığını İkinci Dünya Savaşı yıllarında İsmet İnönü’nün iç ve dış politikalarına ilişkin kişisel gözlem ve değerlendirmeler ile Dil Tarih Coğrafya Fakültesi olarak bilinen olaylar oluşturuyor. Bir anı kitabı okumak isteyenlere biraz ‘’sıkıcı’’ gelebileceğini düşünsem de mutlaka okunması gerektiğini ve bu yazının ana konusunu da o ‘’sıkıcı’’ kısımların oluşturduğunu söylemeliyim. Bu vesileyle kitabın basımını sağlayan ve kurulmasaydı pek çok nitelikli kitaptan mahrum kalacağımızı bildiğim İletişim Yayınlarına da teşekkür etmek isterim.

Anılarında ailesine, kardeşlerine, özel yaşamına, evliliklerine, yurt dışındaki günlerine, hatta bir ara ülkemizde ‘’yeniden ilgi görmesine’’ ilişkin konulara yer vermeyen Niyazi Berkes gençlik günlerini hızlıca geçerek İkinci Dünya Savaşı yıllarına gelir. Bu yazının da ana konusunu oluşturan o günlere geçmeden önce kitaptan bazı bölümlerden bahsetmek isterim. 1908 Kıbrıs doğumlu olan Niyazi Berkes ailesiyle birlikte göç ettikleri İstanbul’da Darülfünun Hukuk Fakültesi’ne girmişse de vazgeçerek Felsefe Bölümü’ne geçişinin hikâyesini şöyle anlatır:

‘’Felsefe bölümüne geçmeye karar verdim. Evde söylemeye cesaret edemiyordum. Hiçbir zaman da söylemedim. Çok anlayışlı bir ana-babaya düşmek yaşamımda rastladığım en büyük mutluluğum olmuştur. Evrakımı almak üzere o zamanın Hukuk Fakültesi’nin hem adli tıp hocası hem genel sekreteri olan Dr. Edhem Akif’in odasına gitmiştim. İsteğimi anlatınca bu akıl hocası, benim deli olduğumu sandı hemen. Zararsız delilerle ilk karşılaştığında yumuşakça başlayan psikiyatri doktorları gibi başlayarak beni yola getireceğini sanmıştı zavallı.

‘’Oğlum, evladım,’’ dedi, ‘’orada edebiyat okuyup da ne olacaksın? Vazgeç. Hukuku bitir, hâkim olmak istemezsen avukat ol. Cübbenin yenini mahkeme duvarlarına bir sür, zengin olursun’’ diye bir nasihate girişti. ‘’Avukat olamam. Yargıç hiç olamam’’ gibi yanıtlarla direnmekte olduğumu görünce: ‘’Yoksa imtihanlarda çaktın mı?’’ diyerek beni dinlemeden zile bastı. Gelen memura ‘’getir bu efendinin dosyasını’’ dedi. Dosyayı açıp incelemeye başlayıp da bir yere gelince gözleri faltaşı gibi açıldı: ‘’Oğlum’’, dedi, ‘’sen bütün derslerden iyi numaralar almışsın. Sen deli misin?’’ diyerek bir saate yakın bir süre daha beni kandırmak için çalıştı. En etkili olacağına inandığı ‘’zengin olursun’’ deyişine, ben ‘’benim zengin olmak gibi bir gayem yok’’ dedikçe iyice deli olduğum sonucuna vararak bu akıl doktoru hazin bir teslimiyet içinde dosyamı verdi. Onu elinden kaptığım gibi merdivenlerde koşarak Edebiyat Fakültesi’ne yazıldım.’’

Mezuniyetini müteakip Ankara’da aynı binada bulunan Halkevi Kütüphanesi ile Türk Tarih Kurumu kütüphanelerinin birbirinden ayrılması ve ‘’İstanbul’un işgal yıllarında gizli bir Rum örgütünün kitaplığından Gazi’nin emri ile Ankara’ya getirilen ve bodrumlarda duran sandıklar dolusu kitabın’’ tasnif edilmesi görevine atanır. Cepheye dahi kitaplarıyla giden, düşman işgali altındaki yerlerden Anadolu’ya kitap gönderen yüreği okuma, öğrenme ve kitap sevgisiyle dolu Mustafa Kemal Atatürk, çağdaş uygarlık seviyesine ‘’kitaplarla’ erişilebileceğini işaret etmiştir. Ancak İlhan Selçuk’un çok yerinde deyimiyle ‘’gardırop Atatürkçüsü’’ olarak adlandırabilecek bazı haramzadeler, yozlaşmış burjuvazinin kölesi ve varoluşu tüketim kültürüne bağlı vahşi kapitalist sistemin ucuz işgücü yapılmak istenen her halk gibi Türk halkının da okumaması, öğrenmemesi, hakkını arayamaması, aklını kullanamaması maksadıyla her türlü aşağılık politikalar geliştirmekten utanmamışlardır. Her türlü baskı unsurunu da bünyesinde barındıran bu utanç verici politikalar başarıya ulaşmış, günümüzde yıllık okuma oranları yirmi altı kişiye bir kitap olarak tescillenmişken başarısızlığı başka yerlerde aramanın boşuna olduğunu söylemeliyim. Geçen zaman içerisinde 150 milyon Osmanlı belgesinin dörtte birinin kullanılamaz hale geldiği, Bulgaristan’a vagonlarla iki milyon arşiv belgesi gönderildiği, daha yakın zamanda Milli Kütüphane tarafından kilosu 15 kuruştan tonlarca belgenin hurdaya satıldığı ve bunlar arasında elyazması önemli eserlerin bulunduğu gazetelerde yer almıştır. Bu yapılanlar en hafifiyle görevi ihmal, umursamazlık, sorumsuzluk ve aymazlık değilse utanmazlıktır, gaflettir ve ihanettir.

Ankara’ya gitmenin aydınlar arasında sürgüne gitmekle eşdeğer olduğunu, milletvekili, banka direktörü, yönetim kurulu üyelerinin bir çeşit ’bekâr’ hayatı yaşadığını ve ailelerini İstanbul’da bıraktıklarını belirten Niyazi Berkes müdürlük yaptığı Maarif Ortaokulu’na ilişkin gözlemlerini şöyle aktarmaktadır. ‘‘Öğrendiklerimden anladığıma göre okulun biri gerçek, diğeri hayali iki amacı vardı. Gerçek olanı şu: Ankara devlet merkezi olunca küçük yaştaki çocuklarını İstanbul’daki Amerikan, İngiliz, Alman, İtalyan okullarına veremeyecek olan kişiler Ankara’da İngilizce eğitim dili, Amerikanca eğitim yapacak bir seçkinler okulu bulunmasını beğenmişlerdi.’’

Ben her şeyi bilirim diyen cehalet içindeki ‘’tahsillilerin’’ çoğaldığı, akademik çalışmaların çoğunluğunun kopyala/yapıştır şeklini aldığı, az bilinen ecnebi üniversitelerin yayınlarının gizlice tercüme ettirilerek sahiplenildiği, tez öğrencilerinin çalışmalarına tez danışmanlarının uyduruk kitaplarından uyduruk alıntılarla başladığı, intihal iddialarının soruşturulmak yerine hasıraltı edildiği ve pek çok üniversite mezununun adını yazmaktan aciz olduğu bir sisteme üniversite demek mümkün müdür? Liyakat sisteminin uygulanmadığı, çalışanın önünün açılmadığı, bürokratik kast sisteminin en acımasız bir şekilde sürdüğü, ehil insanların küstürüldüğü, makamların çapsız, beceriksiz hatta ihanet içindekilere teslim edildiği hiç bir ülkenin başarılı olması mümkün müdür?  Bir İngiliz devlet adamının ‘’bizim en önemli görevimiz devletin kritik makamlarına geçecek kişilerin en iyisini seçmek ve onu en iyi şekilde eğitmektir’’ şeklinde bir söz söylediğini hatırlayınca üzüntümün daha da arttığını söylemeliyim. Avrupa’da okusun, okumasın, her hoca kendi bellediği bir otoriteye saplanır, onun bir çeşit gramofonu olurdu’’ diyen Niyazi Berkes ‘’gramofon’’ olma modasının hala geçmemiş olduğunu bilse ne düşünürdü acaba?

‘’Bir gün bölüm hocaları arası bir toplantımızda ataklığını fark etmeye başladığımız asistan Hamdi Atademir ciddi bir tavırla şöyle bir teklifte bulunmuştu: Her öğretim üyesi her başlayan bir sınıfı kendi başına alarak ilk yıldan son yıla kadar o okutsun; örneğin ‘’felsefeye giriş’’ dersinden estetik ya da pedagojye dek sosyoloji, psikoloji de dahil her dersi o okutsun. Bir diğerimiz ertesi yıl gelecek öğrencileri yine bu biçimde alarak son yıllarına değin bütün dersleri okutsun. Ömrümde bu denli saçma bir teklif yapacak üniversite hocası olabileceği aklıma gelmezdi. Ben dayanamayarak, ‘’Burası ilkokul değil, üniversitedir. Henüz asistan, doçent düzeyinde üniversite hocalığına başlamak üzere olan bir kişi bunca ayrı dalları nasıl okutabilir?’’ demekten kendimi alamadımdı. Fakat, hayret, o hiç tınmadı, hemen şu cevabı yapıştırdı:‘’Siz okutamazsınız; ama ben sizin gibi değilim; bunların hepsini bilirim, Fransa gibi yerde okudum’’, dedi.’’

Geçtiğimiz günlerde kadınlara yönelik yayın yaptıklarını iddia eden ‘’elmaelma’’ isimli bir sitede yazarlık yapan birisi, eve yardımcı (kibarlığından temizlikçi demiyor) aradığını ancak görüşme yaptıklarının nerdeyse hepsinin nazlı, cahil ama sıkı pazarlıkçı olduğunu söyleyerek aşağılama dolu ve haddinizi bilin anlamında bir yazı yazmış. Bu kadınların kocalarının ağızları birer karış açık, kahvelerde manken ‘karıları’ izlediklerini ima eden derin bir gözlem gücüne sahip olduğunu düşündüğüm yazar hanımefendi hazretleri bu ‘yardımcıların’ para beğenmediklerini iddia ettikten sonra ‘’boşuna okumuşum, keşke türev, integral alıp havuz problemleriyle uğraşacağıma temizlik kovalarını boşaltsaymışım’’ diyerek içini boşaltıyor. Niçin okumadıkları veya okuyamadıkları hatta nasıl bir hayat yaşadıkları hakkında hiçbir bilgi sahibi olmadığı bu kadınları hem de ‘’bir kadın sitesinde’’ nasıl aşağılayabiliyor, anlayamıyorum. Ezilen, sömürülen, emeği çalınan, şiddete uğrayan, sokak ortasında kurşunlanan, bıçaklanan, çocuk yaşta evlendirilen kadınların korunmasına ve savunulmasına yönelik tek bir konu başlığı göremediğim sitede öne çıkan bazı konu başlıkları şöyle… ‘’Salvatore Ferragamo ilkbahar/yaz 2024, sağlıklı saçlar için uzmanlardan püf noktalar, H&M 2024 bahar koleksiyonları, Candice Swanepoel Victoria’a Secret çekimi, Chanel Pre-Fall 2024, Alessandra Ambrosio’nun 70’ler stili, seksi daha zevkli yapan on öneri, Farah Zeynep Abdullah’ın aşk sahneleri… Asıl ironik olan ise yazısının başlığının ‘’eğitim şart mı’’ olmalı ki, eğitimin ‘gerçekten’ şart olduğu bundan daha iyi ifade edilemezdi düşüncesindeyim.

Askerliğini yapmasının ardından Chicago Üniversitesi tarafından yapılan burs teklifini kabul ederek Amerika’ya giden Niyazi Berkes orada başından geçen ve bizdeki eğitim sisteminin özeti olabilecek şöyle bir olay anlatır:

“Bizde ta Ziya Gökalp zamanından beri bilinen Emile Durkheim, sözünü ettiğim sıralarda Amerika’da yeni tanınmaya başlamıştı. Benim Durkheim ve ardılları olan Fransız sosyologlarının düşün ve yapıtları üzerinde perende atışımı görenler beni sosyoloji alanında ‘’bitirmiş’’ kişi gibi görüyorlardı. Ne var ki, bir gün kendimin ölçüsünü aldım. O gün tanışacağım profesörlerden biri olan Herbert Blumer’in odasına gitmiştim. Ancak bir iki çift söz etmiştik ki, kapı vurularak içeri o ünlü Robert E. Park adlı ‘emeritus’ profesör girdi (…) Blumer beni tanıtınca çok ilgilendi ve beni bir soru yağmuruna tuttu. Türkiye’nin, Türk toplumunun, toplum sınıflarının, köy kasaba, kent, mahallelere varıncaya kadar nüfus, aile, cürüm, evlenme, boşanma, yer değiştirme, kadın-erkek, aile-çocuk ilişkileri ve daha ne bileyim bizde sosyolog olarak hiç aklımıza gelmeyen konularda birer birer sorular sordukça benim bir sosyolog olarak kendi toplumumun en önemli yanları üzerine şöyle böyle ya da hiçten bilgi sahibi olmaktan öteye gidemeyen bir kişi olduğumu durmadan, yılmadan sorduğu ‘ahret sualleri’ ile açığa çıkardı. Ömrümde bu denli küçüldüğümü hatırlamadığım bir imtihan önünde bulunmadım. İhtiyar profesör şu sözü mırıldanmaktan kendini alamadı: ‘’hayret, size ne biçim sosyoloji okutmuşlar.’’

Bütün genellemelerin yanlış olduğunu bilmeme ve sinemaya gönül vermiş pek çok elleri öpülesi ‘’emekçiye’’ karşın her şeyi paraya ve teknik imkânların yoksunluğuna bağlayan sinemamızın birkaç film ve birkaç isim dışında esaslı bir ürün ortaya koyamadığı düşüncesindeyim. Zincirleme yanlış anlaşılmalara dayalı ucuz komedi filmleri, insan doğasını yozlaştıran acılı arabesk filmleri, baştan sona palavradan ibaret avantür filmleri, küçük bir gruptan başkasına hitap etmeyen ‘’sanat’’ filmleri, şarkıcılar için çekilmiş ‘’klip’’ filmlerini çıkartın atın geriye zaten pek bir şey kalmıyor. Niyazi Berkes’in 1923’lü yıllarda Kıbrıs’ta oynanan piyesler hakkında yazdıklarını okuyunca çoğunlukla halkın beğenisine, insanın insanileşmesine, haysiyet ve ahlakın savunulmasına değil burjuvazinin beğenisine, Batı’nın tüketim kültürü ve kapitalizmin insan doğasının yozlaştırılmasına, yönelik ucuz ürünler veren sinema, tiyatro ve edebiyatımızın o zamandan günümüze neden bir arpa boyu yol gidemediği ortaya çıkıyor.

‘’Kurtuluş Savaşı piyeslerinde sahnede Türk ve Yunan bayrakları ile askerler savaşa tutuşunca dumanlar, barut kokuları seyirci halkı coştururdu. Dövüşmenin sonuna doğru sahne kararır, Remzi Bey elinde tabancası ile saldırır; tabancalar patlar, düşman tepelenir; yavas yavaş sahne aydınlanır. Ay yıldızlı bayrak, başı ya da kolu sargılı (üzerlerine kan lekeleri de konurdu) subay ve askerler hastabakıcı hanımlar elinde yatarken Beliğ Paşa Tiyatrosu’nun binası yıkılacak gibi olurdu.’’

Batı kaynaklı roman, tiyatro, sinema gibi türlere, Aziz Nesin’in deyişiyle ‘’Türk toplumuna borcunu ödememiş’’ aydınlar arasında büyük bir hayranlık duyulmakta, literatür ezbere bilinmekte, yazarlar, yönetmenler, romanlar, filmler hakkında yarım yamalak da olsa incelemeler yazılmakta, en önemlisi Batılı sanatçının değer yargıları içselleştirilmekte, kendi halkının değer yargıları, inanç ve gelenekleri ise küçük görülerek aşağılanmaktadır. Türk Düşününde Batı Sorunu isimli kitabında, geri kalmış toplumlardaki Batılılaşmış sınıf mensuplarının toplumdan koptuğunu ancak bu kopukluğun onlarda iç çatışması veya isyan tepkisi yaratacağına Batı’dan gelen her şeye tapınırcasına hayranlık ve düşkünlük yarattığını söyleyen Niyazi Berkes şöyle devam etmektedir.

‘’Toplumun geriliği, halkın cahilliğine bağlanır; boyuna halkın okutulmasından, aydınlanmasından söz edilir. Halkın cahilliği teorisi, bütün Batılılaşmış okumuşların ilk bellediği ilericilik tezidir; fakat bunun gerçekleşemeyişi Batılılaşmış kastın reayadan nefretinin derinleşmesine yarar; toplumlarının, onların tüketim uygarlığı iştahlarının yükünü kaldıramayışına çok içerlerler. Kişisel ekonomilerini, toplumun gücü ile orantılı olmayacak ölçüde artırmak için her çeşit gelir sağlama yollarına başvurma normal olur. Halk ise, onlara güvenini yitirir; onların yaşamlarına bakarak onlara ahlaksız damgasını vurur. Böylece, iki tabaka arasındaki uçurum kalkacak yerde derinleşir. Toplumun kaldıramayacağı ithal malı tüketim maddelerine düşkünlük ile modernleşmek aynı şey olur. Geri kalmış toplumlarda en çok, toplumdan kopmuş olanlar arasında görülen bu tüketim maddelerine düşkünlük önüne geçilmez bir salgın haline gelir.’’

Türkiye’ye döndükten sonra Bazı Ankara Köyleri Üzerine Bir Araştırma (1942), Propaganda Nedir (1942), Siyasi Partiler (1946) gibi kitaplar yazmış, Gras’ten Ekonomik Sosyolojiye Giriş (1941), Platon’dan Sokrates’in Müdaafası (1942), Aristo’dan Politika (1946), Laski’den Demokrasi ve Sosyalizm (1946) ve Freud’dan Totem ve Tabu (1947) eserlerini en verimli döneminin başlangıcında dilimize kazandıran ve bu toprakların insanına faydalı olmak için çabalayan bir insanın yurtdışına gitmek zorunda bırakılışına üzülmemek elde değil.

İkinci Dünya Savaşı süresince, tarafsız bir politika uyguluyor gözükse de Almanların hızlı ilerleyişi karşısında Rusların yenileceğine, Rus boyunduruğundaki ‘’esir Türklerin’’ bağımsızlıklarına kavuşacağına ve Almanların ele geçireceği Kırım, Kazan, Kafkaslar, Hazar ötesi, İdil-Ural boyları, Büyük Türkistan’ın yönetimini Türklere ‘’ikram’’ edebileceğine olan ‘’hayalin’’  Türkiye’nin dış ve iç politikasına egemen olduğunu, bu politikanın Başbakan Şükrü Saraçoğlu tarafından ‘’İngilizlerle müttefik Almanlarla dostuz’’ şeklinde ilan edildiğini, İsmet İnönü’nün bu duruma ses çıkarmamasının ise desteklemek anlamına geldiğini yazan Niyazi Berkes bu ‘’tarafsızlık’’ kavramını şöyle anlatmaktadır.

“Türkiye’nin harbe girmesini isteyen devlet yoktu. Ne Almanya, ne Rusya, ne İngiltere, hele ne Amerika, başta Almanya olmak üzere, savaşan devletlerin gözünde Türkiye, ya cim karnında bir nokta, ya cepte keklik ya da gereksiz bir yüktü. Biz o zaman bunların hiçbirini bilmiyorduk. Nazi Almanyasının çökmesi üzerine içerde başlayan demokrasi muhalefetine karşı Milli Şef’in yürüttüğü çok başarılı gizlenme ve yanıltma siyaseti sonucu nasıl demokrasiyi onun getirdiğine inandırılmışsak, savaşa da onun yüksek diplomasi becerisi sayesinde sokulmadığımıza inandırıldık.”

Gerek Churchill’in gerekse o dönemdeki İngiliz büyükelçisi Sir Knatchbull-Hugessen’in anılarında, savaşın başından itibaren Türkiye’nin olası bir Alman saldırısından değil Rus saldırısından korktuğunu ve Rus düşmanlığının Alman düşmanlığından daha fazla olduğunu yazdıklarını aktaran Niyazi Berkes 1939 yılına kadar Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında Türk ve Sovyet bayraklarının sokaklara beraber asıldığını yazmaktadır. Milli Mücadele döneminde Sovyet büyükelçisi olan Aralov, anılarında Türk siperlerini gezdiklerini hatta Büyük Taarruz öncesi sahte bir çay tertip edilerek Sovyet elçiliğinde olduğu izlenimi verilen Atatürk’ün gizlice Ankara’dan ayrılarak ordunun başına geçtiğini aktarmaktadır ki bir başka devlete duyulabilecek güvenin ve dostluğun büyüklüğünü anlatabilecek değerli bir örnektir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Sovyetler Birliği ile 1921’de yaptığı Dostluk Antlaşması emperyalist Batı ile mücadele içindeki iki komşu devletin yakınlaşmasıdır. Birbirlerinin ulusal birlik ve bağımsızlıklarını tanıyan her iki devlet Sevr gibi zorla imzalattırılan antlaşmaların tanınmayacağını dünyaya ilan etmişlerdir. Türkiye’nin sınırı olarak Misak-ı Milli’yi kabul eden, Boğazlar konusunda Türk egemenliği ve İstanbul’un güvenliğine karşı karar alınamayacağı başta olmak üzere birçok konuda birlikte hareket edeceklerini kararlaştıran Türkiye ve Sovyetler Birliği arasında Atatürk zamanında kurulan Türk-Rus dostluğunun Milli Şef döneminde bozulduğunu söyleyen Niyazi Nerkes, savaş sona ermesiyle birlikte göstermelik demokrasi ve çok partili yaşam adımlarının atılması sırasında, olmayan Sovyet korkusu yaratıldığını iddia etmekte, ayrıca ‘’Irkçı-Turancı’’ tasfiye ile Alman yanlısı güçlerin bertaraf edilmesinin yeterli gelmemesi üzerine kendisinin de içinde olduğu ‘’Solcu Profesörler’’ oyunu sahneye konulduğunu iddia etmektedir.

Savaşın sona ermesinin yakınlaştığı günlerde İngiltere, Amerikan yardım programının Türkiye’ye de genişletilmesini istediği zaman Amerikan Dışişleri Bakanlığı böyle bir yardımı Franco’ya yardım etmeye benzeterek soğuk yaklaşmıştır diyen Niyazi Berkes DTCF tasfiyesinin arka planında, savaş sonrasında Türkiye’nin büyük bir komünizm tehlikesi ve tehdidi altında bulunduğu iddia edilen ve komünizmle mücadele edebilmek için Amerika’nın ayırdığı paradan yararlanmak isteyen Türkiye Cumhuriyeti idarecilerinin Amerikalı yetkilileri ikna etme çabası olduğunu yazmaktadır.

DTCF dekanı Enver Ziya Karal’ın ‘’siyasi görüşü ilmi düşünceyle uzlaşma kabul etmeyen bir dergiye yazı gönderme sözü verdiğini’’ belirten bir rapor kaleme alması üzerine Behice Boran, Pertev Naili Boratav ve Niyazi Berkes ‘’görülen lüzum üzerine’’ Bakanlık emrine alınarak, soruşturma başlatılır. Niyazi Berkes hakkında ‘’derslerde komünizmi methetmek, komünist beyannamesini ısrarla okutmak, İmralı’ya yapılan bir geziye sağcı talebeleri iştirak ettirmemek ve milliyetçi talebeleri sınıfta bırakmak’’ suçlarından ‘’üç ay hapis ve üç ay memuriyetten mahrumiyet’’ kararı verilir. 1950’de mahkûmiyet kararını bozan Yargıtay davanın yeniden görülmesini istemiş ve yeniden yargılama sonucunda beraat eden Niyazi Berkes görevine atanmasının yapılması amacıyla Danıştay’a dava açmışsa da görevine son verilmesinin aldığı mahkûmiyetle ilgili olmadığı gerekçesiyle reddedilmiştir. 1952’de, McGill Üniversitesi’nden gelen daveti kabul ederek Kanada’ya gitmiş, bir daha ülkesine dönememiş ve emekli olduktan sonra 1988’de İngiltere’de ölmüştür.

‘’Bütün savaşlar bazı efsaneler yaratır. Bu efsanelerin amacı savaşları sürdürmeye ve yenilemeye yarar’’ diyen Türkkaya Ataöv, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya atılan ‘’Soğuk Savaş’’ kavramının da bu türden bir ‘’efsane’’ olduğunu söyler. Ortaya atılan köksüz iddiaların gerçekleri ve Soğuk Savaş’ın sorumlularını gizlemeye yaradığını, barış ve özgürlük adına insan haklarının çiğnendiğini dile getiren Türkkaya Ataöv bu efsanelerin sona erdirilmesinin bilimin bir görevi olduğunu dile getirmekte, Türk kamuoyunda NATO’nun, Varşova Paktının kurulması sonucu ortaya çıktığına inanıldığını yazmaktadır. Oysa Varşova Paktı NATO’nun 23 Ekim 1954 tarihli Paris anlaşmasından sonra Batı Almanya’yı da bünyesine almasının bir sonucudur.

‘’Batı dünyasında, Amerika’da ve Türkiye’de de Soğuk Savaş’ın çıkışı hakkında İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyet askeri gücünün savunmasız bir Batı Avrupa’ya hemen sıçrayıvereceği, Avrupa ve bütün dünyanın, zamanında yetişen Truman Doktrininin sertliği, Marshall Planının bonkörlüğü ve sonra kurulan NATO’nun gücü sayesinde kurtulduğu yerleşmiş yanlış bir efsanedir. Belgeler bunun yanlışlığını ortaya koymaktadır. Bu efsanenin çok ilginç bir yanı da sorumlu mevkilerde olan Amerikalıların kendi sözlerine inanmadığı da görülmektedir. Örneğin Temmuz 1945’de Ocak 1947’ye kadar Amerikan Dış İşleri Bakanlığı yapmış olan James Brynes Anılar’ın da Sovyetler Birliği’nin Doğu Avrupa’nın daha ötesinde askeri ve siyasal bir tehlike olmadığını söylemektedir.’’ (Türkkaya Ataöv)

Truman Doktrini, 1947’de Başkan Harry Trumantarafından Amerika Birleşik Devletleri’nin uluslararası politikasının değiştiğini, Sovyet karşıtlığının bu yeni politikada temel esas olduğunu, komünizm tehdidi altındaki ülkelere mali ve askeri yardım yapılacağını ancak bu yardımın insan hakları ve demokrasi kavramlarının Amerikan yorumunu kabul eden ülkelere olacağını ilan eden ‘’komünizmle savaş’’ açıklamasıdır. Doktrinin ardından İtalya’da ve Fransa’da komünist bakanlar görevlerinden uzaklaştırılmışlardır. Fransız Başbakanı Ramaider bir yandan komünist bakanları kabineden uzaklaştırıyor diğer yandan da ‘’her aldığımız borçla bağımsızlığımızdan biraz daha kaybediyoruz’’ diyordu.

Truman Doktrini’ni “Amerika Birleşik Devletleri’nin silahlı azınlıklar veya dış baskılarla boyun eğdirilmeye çalışılan özgür halkların direnişlerinin desteklenmesi politikası” şeklinde ilan eden Amerikalı devlet adamları Moskova Konferansının başarısızlıkla sonuçlanması üzerine ‘’soğuk savaş’’ tavrının takınıldığını söylemesine karşın Moskova Konferansı açıldıktan yalnızca iki gün sonra ilan edilen Truman Doktrini’nin ilan hazırlıkları göz önünde tutulduğunda, Amerika’nın soğuk savaşı başlatma nedeni olarak Sovyet tutumunu göstermesi ikna edici görülmemektedir.

‘’Ayrıntılı belgeler bugüne kadar kabul edilen efsaneyi tamamıyla ortadan kaldırmaktadır. Bu belgeler belki de çok kesinlikle soğuk harbin Truman ve danışmanları tarafından bile bile çıkartıldığını gösteriyor.’’ A.B.P.Taylor

Başkan Truman Donanma Günü kutlaması dolayısıyla 1945 yılında yaptığı bir konuşmada Sovyet-Amerikan işbirliği çağrısında bulunmuş, Amerika Birleşik Devletleri’nin toprak ve üs gibi “başka bir ülkeye ait hiçbir şeyin’’ peşinde olmadığını, Amerikan dış politikasının doğruluk ve adalet ana ilkelerinden ayrılmayacağını ve savaş zamanı müttefikleri arasında ‘’ümitsiz, uzlaştırılamaz ve çözülemeyecek kadar köklü çıkar çatışması’’ olmadığını söylemiştir. Ancak asıl fırtına bu konuşmadan sonra kopmuştur. Başkan Truman’In Amerika’nın savaştan sonra toprak almayacağını söylemesi üzerine gerek Kongre gerekse ordu bu duruma itiraz ederek savaşta ele geçirilen Pasifik üslerine sahip çıkılması gerektiğini söylemişlerdir. Karşılaştığı güçlü itirazlar üzerine sözlerini değiştirerek öyle demek istemediğini söyleyen Başkan Truman’ın yeni açıklamaların etkisi sanıldığından çok büyük olmuş, Sovyet topraklarına çok yakın olan Pasifik üslerini elinde tutacağını ilan eden Amerika Sovyetlerin kuşkularını artırmış ve Soğuk Savaş aslında fiilen başlamıştır.

‘’Roosevelt 12 Nisan 1945’de ölmüştü. Yeni Başkan Harry S. Truman Amerika’da Sovyetler Birliği’ne karşı olan duyguları abartacak biçilmiş kaftan gibiydi. Sözüne en çok uyar göründüğü danışmanı Sovyetler Birliği hakkında hiç de iyi niyetler beslemeyen Genelkurmay Başkanı Amiral William F. Leahy idi. Her sabah dünya durumunu Başkan Truman’a kendi gördüğü şekilde özetleyen Leahy Sovyetler’e karşı takınılan sert tutumun mimarlarındandı.(Türkkaya Ataöv)

Eski Başkan Roosevelt’in yakınlarından Summer Welles ‘’Roosevelt’in ölümüyle Amerikan siyasetinin yönetimi başka eller eline geçti. Bunun Sovyet-Amerikan ilişkilerine getirdiği korkunç değişiklik Postdam toplantısında bulunan bütün tarafsız gözlemcilerin görebileceği bir şeydi’’ demektedir. Yukarıdaki açıklamalar göz önüne alındığında Truman’ın başta Genelkurmay Başkanı olmak üzere ‘’bazı’’ güçler tarafından Soğuk Savaş’ın başlatılması yönünde kullanıldığı görüşü ağırlık kazanmaktadır. John F. Kennedy’nin sonunu hazırladığı iddia edilen ve Genelkurmay Başkanlığı tarafından planlanan Northwoods Operasyonu gibi çalışmaların varlığının biliniyor olması da bu iddiaları güçlendirmektedir.

‘’Bazı’’ güçler veya ‘’Askeri-Endüstriyel Kompleks’’ denince anlaşılması gereken kavram, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki silah sanayi, Pentagon, Kongre üçgeni içindeki bazı gruplar arasındaki çıkar ilişkilerini ve bunun dış politikadaki etkilerini anlamak gerektiği düşüncesindeyim. Bazen ‘’Çelik Üçgen’’ olarak da adlandırılan bu yapı ilk kez 1961 yılında görevden ayrılırken yaptığı konuşmada ülkede bir askeri-endüstriyel kompleksin bulunduğunu ve yönetimin kendisini buna karşı koruması gerektiğini söyleyen Dwight Eisenhower tarafından dile getirmiştir.

‘’Bu kompleksin bir ayağında Pentagon, ikinci ayağında Boeing, Raytheon, Lockheed-Martin, General Dynamics, Bechtel gibi dev Amerikan silah şirketleri, üçüncü ayağında ise silah sanayinin yoğun olduğu eyaletlerin Kongre’deki temsilcileri yer alır. Buna ayrıca, çeşitli /spanaraştırma-geliştirme şirketleri, silah sektöründeki sendikalar ve bu şirketlere proje üreten bazı üniversiteler de eklenmektedir. Buradaki yapının özelliği Pentagon ile silah şirketleri arasındaki ilişkilerin niteliğidir. Çok sayıda emekli ya da görevinden ayrılmış Pentagon yetkilisi silah şirketlerinde çalışmakta ve aradaki organik bağı oluşturmaktadır. Bu bağların bir yandan ABD ordusunun silah alımı sürecini etkilediği, diğer yandan da Amerikan dış politikasını yönlendirdiği sıkça ileri sürülmüş bir husustur.

ABD’nin Soğuk Savaş döneminde izlediği SSCB karşıtı politikanın bu kadar katı olması, ülkede bir komünizm korkusu oluşturarak silahlanma harcamalarının yüksek tutulması, özellikle nükleer silah alanında ‘’overkill’’i yaratması (yani gereğinden fazla yok etme kapasitesine sahip olması) Vietnam savaşına neden olması ve savaşı uzatması gibi gelişmelerden bu Çelik Üçgen sorumlu tutulmuştur.’’ (İlhan Uzgel)

Henry Kissinger, son zamanlarda yazılmış en başarılı propaganda yayınlarından olan Diplomasi isimli kitabında Harry S. Truman’ın geçmişinin büyük selefininkinden tamamen farklı olduğunu, en iyi okullarda okuyan ve ‘’başkanlık’’ için yetiştirilen Roosevelt’in kozmopolit ve zengin bir aileden gelmesine karşın kırsal ve orta sınıftan gelen Truman’ın eğitiminin hiçbir zaman ortaokul düzeyini geçemediğini dile getirmektedir. Roosevelt’in başkan yardımcısı olarak ilk tercihi James Byrnes, işçi hareketi tarafından veto edilince, başkan yardımcılığına getirilen Harry Truman’ın önceki politik kariyeri, onun olağanüstü bir başkan olacağına dair hiçbir işaret vermiyordu diyen Kissinger Truman Doktrini olarak bilinen ‘’savaş narasının’’ Çelik Üçgen tarafından değil de Truman’ın kendi politikasıymış gibi göstermeye çalıştığı yazısına şöyle devam ediyor.

‘’Truman, savaş zamanı ortağı Sovyetleri de hiçbir zaman yüceltmemiş, onlara daima kuşkulu bir gözle bakmıştır. Hitler, Sovyetler Birliği’ne saldırdığı zaman, senatör olarak görev yapan Truman, iki diktatörü moral bakımdan eşit görmüş ve Amerika’nın onları ölünceye kadar birbirleriyle savaşmaları için cesaretlendirmesi önerisinde bulunmuştu: “Hangi şartlar altında olursa olsun Hitler’i galip görmek istemezsem de, Almanya’yı kazanıyormuş gibi görürsek Rusya’ya yardım etmeliyiz ve Rusya’yı kazanıyormuş gibi görürsek Almanya’ya yardım etmeliyiz. Böylece onların mümkün olduğu kadar çok adam öldürmesine izin vermeliyiz, ikisi de sözlerine sadık değiller. Ruslara sert davranmamız gerekiyor. Onlar nasıl davranmaları gerektiğini bilmiyorlar. Zücaciye dükkânındaki boğa gibiler. Ancak yirmi beş yaşındalar. Biz yüz ve İngilizler yüzlerce yıl daha yaşlıyız. Nasıl davranacaklarını onlara öğretmek zorundayız.”

Kissinger’a göre Truman, Sovyetlerle anlaşmazlığı jeopolitik çıkar farklılıklarına değil, kötü davranış ve politik acemiliğe yoruyordu. Niyazi Berkes de Türkiye’de ‘’Efendim, bu Amerikalıların hiç siyasi tecrübesi yok. Dünyanın farkında değil sersemler’’ dendiğini, Türk yöneticilerin Amerikalıları, Amerikalıların ise Rusları uluslararası politika arenasında ‘’acemi’’ olarak gördüğünü söylüyor. Sovyetler Birliği ile Birleşik Devletleri arasındaki gerginliğin yanlış anlamadan, kötü davranış ve acemlikten değil jeopolitik çıkardan kaynaklandığı gerçeği örtbas edilerek Soğuk Savaş başlatılmışken Churchill’in Avam Kamarası’nda ‘’Kırım’dan ve diğer temaslarımdan buraya getirdiğim intiba Mareşal Stalin ve Sovyet ileri gelenlerinin Batılı demokrasilerle şerefli dostluk ve eşitlik anlayışı içinde yaşamak istedikleridir. Sorumluluklarına, kendi yararlarına olmasa bile, Rus Sovyet Hükümetinden daha bağlı bir hükümet tanımıyorum’’ sözleri pek bir işe yaramıyordu.

‘’Uzun çekilmelerden sonra Wallace’ın yerine, ne idüğü belli olmayan bir taşra senatörü olan Harry Truman’ı başkan yardımcısı adaylığına seçtiler. Seçim sonunda, Roosevelt ile birlikte bu adam da seçildi. Çok geçmeden Roosevelt ölünce, onun yerine Mr. Truman cumhurbaşkanı olunca her yerde ‘’kim bu adam?’’ diye herkes birbirine soruyordu. Doğrudan doğruya seçilmiş bir başkan olmadığı sürece Mr. Truman kendi rengini hiç belli etmemişti. Postdam Konferansı’na geldiği zaman, kızının piyano çalarak konferans üyelerini eğlendirdiğini gazetelerde okurduk. Bu silik adam, görülmedik bir oyunla hem başkanlığa seçilmeyi hem de bu ünlü gerici Kongre’yi kendine hınk diyen bir meclis haline getirmeyi başardı. Nasıl? Muhaliflerin ‘’içeride yangın vaaar’’ çığlığına karşı o: ‘’dışarıda, dünyada Rus tehlikesi vaaar’’ diyerek.

’Truman’ın iç tehlike yerine dış tehlike borusu o denli etkili olmuştur ki Amerika’da Cumhuriyetçilerin sesleri kısıldı. Sendikalar, Amerika’da irapta mahalli olmayan küçücük komünist partisi, devlet memurları, üniversite hocaları ve de Hollywood aktörleri Truman’ın benimsediği sadakat yemini komisyonlarının baskısı altında sindirildiler; en sonunda Truman ünlü doktrinini 12 Mart 1947 günü Kongre’ye getirdiği zaman kendi partisine düşman olan çoğunluktaki Cumhuriyetçi üyelerin tümü tarafından alkış tufanı ile karşılandı. Truman şimdi içerideki çok abartılmış sol akımlara karşı çıkan yarı gülünç bir kahraman değil, bütün dünyanın karşısına güçlü Sovyet düşmanı bir kahraman olarak çıkıyordu.’’ (Niyazi Berkes)

Niyazi Berkes’in iddiasına göre savaştan çok az kayıpla çıkan, topraklarında savaşın yıkımını yaşamayan ve atom silahı tekeline sahip olan Amerikalı yöneticiler barış halinde savaş üretiminin azaltılacağını, işçi ücretlerinin dondurulacağını veya düşürüleceğini, sendikalar ile işverenler arasında çatışmaların başlayacağını, işsizliğin hatta grevlerin ortaya çıkacağından hareketle karlılığın azalmadan sürmesini sağlamak için her çareye başvuruyorlardı. Bu düşünceyle harekete geçen Amerikalılar İkinci Dünya Savaşı’na yatırdıkları 300 milyar doların üzerindeki parayı çıkarmak maksadıyla yeni bir savaş başlattılar.

‘’Truman Doktrini bizde Yunanistan ile Türkiye’ye bilmem kaç milyon dolar verme ve bu iki ülke üzerinde birinde ‘’iç savaş şeklinde’’, diğerinde ‘’Boğazlar sorununda’’ görülen Sovyet baskısına karşı bu iki ülkeyi destekleme işi olarak görülür. Truman Doktrini bundan çok daha kapsamlı bir doktrindir. ‘’ABD dünya egemenliği’’ doktrinidir. Bu doktrin ‘’özgür’’ ulusların özgürlük haklarına karşı Sovyet emperyalizmine çevrilmiş dinsel bir çağrıya dayanır: Özgürlük savunuculuğu yapmak Tanrı’nın Amerikalılara buyurduğu bir ödevdi; Tanrı onlara kendilerine güvenmekle Tanrı’ya güvenmenin aynı şey olduğunu buyurmuştu. Dünya ‘’özgür’’ uluslarla ‘’köle’’ uluslara ayrılmıştı. Bu köle ulusları Tanrı emrine göre özgürlüğe kavuşturmanın yolu, onlara ‘’refah’’ sağlamaktı. ‘’Refah’’ ise ancak ‘’özgür’’ ekonomi ile olabilir. Bu, Amerika’nın kendi özgürlük ekonomisinin de var olmasının baş koşuludur. Truman doktrinine karşı hem Amerika’da hem Avrupa’da çevrilen eleştiriler de Türk basınında halka yansıtılmamıştır. Bu eleştirilerde Amerikan yardımının gerçek amacının despotik hatta devletçi rejimlere karşı demokrasinin savunması olması gerekirken, Türkiye gibi demokrasiye aykırı bir devlete yardım vermenin anlamasızlığı üzerinde durulmuştur. Fakat bunları endişe içinde yakından izleyen Ankara’ya göre, bunlar, ‘’Moskova ağzı’’ ile konulan Türk düşmanlarıydı.’’(Niyazi Berkes)

Amerika’daki olaylar karşısında kendi güvenlikleri açısından Karadeniz ve Boğazlar konusunda Türkiye ile bir uzlaşma girişimi arayan Sovyet Rusya’nın girişlerinin muhalefete düşmek istemeyen Milli Şef rejimi tarafından hem iç muhalefeti ılımlılaştırmak hem de Batı’ya komünizm tehdidi olarak sunulduğunu iddia eden Niyazi Berkes’e göre savaş sonrası ‘’çok partili’’ rejime geçmenin kaçınılmaz olduğunun anlaşılması üzerine Mayıs 1945’den Truman Doktrini’nin açıklandığı Mart 1947 tarihine kadar olan iki yıllık sürede Milli Şefliğin sürdürdüğü siyaset aşağıdaki gibi özetlenebilir.

‘’İlki eskisi gibi yine Milli Şeflik rejimi çerçevesi içinde olmak koşulu ile başka partilere katlanmak, ikincisi halk denen yığının şu ya da bu sınıfından ya da sınıflarından gelme bir muhalefet partisi olmayan, yine Milli Şeflik geleneği içindeki bir parçanın sırf iktidarı kapmak için kopmasından başka bir şey olmayan diğer bir partiyi şeflik doğrultusuna uyacak çizgiye getirmek için yetiştirmek, üçüncüsü bunu yapmak için dışarıda Sovyet tehlikesini içeride komünizm korkusunu kullanmak, dördüncüsü gerçekten demokrasi istemeyi, radikal reformlarla Kemalist doğrultuda ilerlemek anlamında anlayanları kızıla boyamak, beşincisi Amerika’da savaş sonrası için yapılması düşünülen işlere karşı baş gösteren gerici bunalımdan faydalanarak, çıkar gruplarını Alman cebi yerine bu kez Amerikalı cebinden besleme yollarını açmak.’’

Şeflik düzeni içinde baş gösteren muhalefet, ülke içinde bir ‘’iç savaş tehlikesi’’ boyutuna getirilemez, dışarıda bunu körükleyenin Rusya olduğu ya da demokrasi akımının komünizm tehlikesine bağlı olduğu yansıtılmazsa, ülke içindeki rejim tartışmaları sıradan bir demokrasi tartışması gibi gözükecek, Batı demokrasileri de bunu normal bir demokratik gelişme olarak görecekler ve Sovyet Rusya tehdidine karşı Milli Şef Türkiye’sini himayesi altına alacak bir büyük devlet bulunamayacaktı diyen Niyazi Berkes’e göre gerçekte istenenin demokrasi değil, demokrasi görünüşü altında şeflik yönteminin sürmesi için gerekli ‘’tehlike’’ korkusunun varlığını süreklileştirmek olduğunu yazar. Sovyet baskısı denen şeyin, Sovyetler için Mustafa Kemal zamanından beri belledikleri bir siyaset gereği, komşu ülkede kendilerine düşmanlık etmeyecek, başkalarına yataklık etmeyecek herhangi bir rejimin bulunması her türlü kuşkuların üstünde zorunlu bir özlem olduğunu söyleyen Niyazi Berkes ‘’Atatürk Müdafaa-i Hukuk cemiyetlerinin yerine Halk Partisini kurduktan sonra, demokrasi edebiyatıyla yıldızlanmış bir kişisel yönetim kurmuştu. Hâlbuki asıl demokrasi yolunu getiren İsmet İnönü’dür’’ diyen Faik Ahmet Barutçu hakkında şöyle demektedir.

‘’Milli Şef için yapılacak dalkavukluğun en yüksek düzeyde olanı budur. Kendisi böyle bir iddiada bulunmaz ancak onun kafasını okumasını bilen dalkavuklarına söyletir, söylendiği zaman da yalanlamaz. Bu tezin içinde ta ulusal bağımsızlık savaşı günlerinden beri Mustafa Kemal’e karşı çevrilmiş iki karalama saklıdır: İlki Kemalist devrimin ‘’Sovyetimsi’’ ya da Sovyet rejimi yanlısı bir devrim olduğu, ikincisi ‘’Müdafaa-i Hukuk’’ komitelerini kapatıp yerine siyasal bir parti kurarak ‘’kişisel’’ diktatörlük rejimi kurulduğu. Mustafa Kemal’in onca nimetlerini gören İsmet İnönü’nün bu kitaba konu aldığım dönemin gericilerinin en çok benimsediği bu tür iddiaların yapılmasına göz yumması karşısında insan ne diyeceğini bilemiyor.’’

‘’Muasır medeniyet seviyesini’’ hedef alan hemen her şeyin ‘’Milli Şef’’ İsmet İnönü tarafından yok edilmeye çalışıldığını, Kemalist ilkelerin ve Kemalist devrimin hedeflerinin Atatürk’ün yakın çalışma arkadaşlarınca bile tam olarak anlaşılamadığını iddia eden Niyazi Berkes’e göre Milli Şeflik rejimi, bir şef altında birlik, beraberlik sistemi değil, bir çeşit bürokratik feodalite rejimidir. Aynı konuda başka bir kalem de şöyle demektedir.

‘’Atatürk’ün bu değişiklikleri halk için yaptığı ve halkın egemen olacağı bir düzenin temellerini atmak istediği, her hareketinden ve her sözünden bellidir. Ne var ki bu, yapılan devrimlerle kendi kendine alınabilecek bir sonuç değildi. Ve Osmanlı döneminden kalan sosyal ve İktisadi yapıda, yönetime sivil ve asker aydınlardan, bürokratlardan başka ağırlığını koyabilecek bilinçli, örgütlü bir güç bulunmuyordu. O nedenle yönetim yine geleneksel güçlerin elinde kalmıştı.’’ (Abdi İpekçi)

Adnan Adıvar’ın kendisine ‘’Niyazi Bey oğlum, şu yanı başımızdaki devle uğraşıldığı müddetçe bu memlekette ne demokrasi olur, ne özgürlük. Demagoglar boyuna onu vesile ederek bu iki davanın güdücüsü olanları kolaylıkla lekeleyeceklerdir. Bir zamanlar Mustafa Kemal bu devle iyi ilişkiler kurmayı başarmıştı. İsmet bu işi eline yüzüne bulaştırdı. Şimdi bunun cezasını siz çekiyorsunuz. Bu gidişle bu memlekette biz de siz de boşuna uğraşıyoruz’’ dediğini aktaran Niyazi Berkes Türk-Sovyet dostluğunun nasıl ilk andan itibaren Batı için büyük bir tehlike olarak görüldüğünü ve nasıl bozulmaya çalışıldığını şöyle anlatır.

‘’Milli Şef yaşamı boyu Lord Curzon’u unutamadı. Bir vesile ile F.A. Barutçu’ya övünerek şöyle der: ‘’Lozan’da genç ve tecrübesiz zamanımda devletleri teker teker İngiltere’ye karşı görünce bunlarla uyuşup İngilizlere kafa tutarım diye düşünmüştüm. Lord Curzon baba: ‘sen çok manevracısın. Ama ben sana yaptırmam. Gözünü aç’ dedi. Gerçekten yanlış başladığımı anladım. Ben İngiltere ile çarpıştırıyorlardı. Kendileri arkada duruyor. İstediklerini de benden kendi hesaplarına koparıyorlardı… Ben Lord Curzon’u yokladım, gördüm ki onunla uyuşurum. Diğerlerinin istediklerini geri çevirmede benimle birlik olacaktır. Hızla kararımı verdim ve doğru yolu tuttum.

Yıllarca ‘’Lozan Günü’’ edebiyatı içinde yetişmiş bir kişi bugün bu sözleri okuyunca şaşırır. Çünkü neredeyse İsviçre’de Lozan adlı bir şehir yaratmış olan Lausanne uzmanlarına göre, paşamız bu İngiliz lordunu yamyassı etmişti. Şimdi ise onunla anlaşarak istediğini elde ettiğini söylüyor. Kendini lorda karşı ileri sürenleri de böylece atlatmış. Kimdi acaba bunlar? Ulusal Kurtuluş Savaşı o zamanın en güçlü emperyalist devleti olan İngiltere’ye karşı yapılmıştı, değil mi? Peki, nasıl oluyor da bu savaşın hesabını görmeye gönderilen adam, o devletin dışişleri bakanı olan adamla çarpışmak istemiyor da onunla birleşiyordu? Başka bir devlete karşı ve neyi elde etmek için? Paşa yukarıdaki sözleri ettiği zaman, bu soruları ona soran birinin çıkmayışı da şaşılacak şey değil mi?

Diğer bir Lord (Britanya’nın Berlin Büyükelçisi Lord D’Abernon da Curzon’un kazandığı zaferi şu sözlerle yüceltir. ‘’Curzon yalnız Britanya’ya değil, bütün dünyaya muazzam bir hizmette bulunmuştur. Ankara ile Moskova arasındaki o menhus yakınlık, çok büyük bir tehlike idi. Curzon’un bu tehlikeyi yıkması başlı başına bir başarıdır.

Amerikan hükümeti bir yandan NATO’yu Birleşmiş Milletler Örgütünün güçlendirilmesi ve Sovyet saldırganlığına karşı gerekli göstermeye çabasına karşın bazı etkili siyaset adamlarının aksi yönde açıklamalar yapmalarının ilginç olduğunu söylemeliyim. Örneğin Amerika’nın Soğuk Savaş politikasının biçimlenmesinde büyük rolü olan, kardeşi CIA başkanlığı kendisi Dışişleri Bakanlığı yapan John Fuster Dallas ise 1949 yılında ‘’Sovyet hükümeti, bugünkü koşullar altında, savaşı ulusal siyasetin bir amacı olarak kullanmak istemiyor. Bu hükümette ya da herhangi bir hükümette Sovyet Hükümetinin şimdi açık bir saldırı tasarladığına inanan, asker ya da sivil sorumlu bir kişi bilmiyorum’’ diyordu.

1956 yılında BBC radyosunda yaptığı konuşmalarda ‘’Sovyetler Birliği’nin Batı Avrupa’yı işgal etme olasılığının çok fazla mübalağa’’ edildiğini söyleyen Moskova’nın eski Amerikan Büyükelçisi George F. Kenan 1965 yılında London Times gazetesine ‘’İkinci Dünya Savaşından sonra Amerikan siyasetini düzenleyenler NATO’yu kurmakla kimsenin tasarlamadığı bir saldırıya karşı Avrupa’nın ortasından zoraki bir çizgi çektiler. Savaştan sonra Sovyetler Birliği ne başka ülkeleri işgal etmek istedi, ne de işgal etmeye ihtiyacı vardı. Atlantik Paktı talihsiz bir girişimdi, çünkü gereksizdi’’ diye açıklamalarda bulunuyordu.

‘’Bu, devamlı mücadele gerektiren katı, hatta kahramanca doktrin, Amerikan halkını, kuralı, inisiyatifi düşmana bırakmak olan sonu gelmez çekişmeleri kabul etme yükümlülüğü altına sokmuş ve Amerika’nın rolünü, zaten taraftarı ayıran çizginin kendi tarafında kalan ülkeleri kuvvetlendirme olarak belirlemiştir. Bu da klasik çıkar küreleri politikasıdır. Görüşmelerden vazgeçmekle, sınırlandırma politikası, Amerika’nın gücünün göreceli olarak en yüksek olduğu dönemde –atom bombası tekelini elinde tutarken– çok kıymetli zamanın boşu boşuna harcanmasına neden olmuştur. Gerçekten de sınırlandırma politikasının temel varsayımı olan kuvvet pozisyonlarının henüz kurulmakta olduğu düşünülürse, Soğuk Savaş hem askerileşmiş oldu, hem de Batı’nın göreceli olarak zayıf olduğu şeklinde doğru olmayan bir izlenim verdi.

Böylece Sovyetler Birliği’ni kurtarmak politikanın nihai hedefi oldu; istikrar ancak kötülük kovulduktan sonra ortaya çıkabilirdi. Soğuk Savaş’ta amaç düşmanın bizim yanımıza çekilmesidir: “Özgür kurumların yeşerebileceği ve Rus halklarının kendi kaderlerim tayin için yeni bir şans elde edecekleri bir uluslararası çevrenin önkoşulu olan özel ve sınırlı koşulların Sovyetler tarafından kabul edilmesi” olarak tanımlanan “Sovyet sisteminin doğasında temel bir değişiklik yaratılmaktır.” (Henry Kissinger)

İkinci atom bombasının Nagasaki’ye atıldığı gün (ve Amerika bütün Pasifik’i kendi etki alanına almaya hazırlandığı sıralarda) Başkan Truman Doğu Avrupa ülkelerinin ‘’tek bir devletin etki alanında olamayacağını’’ söylüyor ve ‘’gereksiz’’ Atlantik Paktı ile Batı dünyasının siyasetini saptayan esas unsur Amerika oluyordu. Sovyetler Birliği ise savaşta aşağı yukarı 20 milyon ölü vermiş, Nazi Almanya’sı 100 milyona yakın Sovyet yurttaşının oturduğu toprakları istila etmişti. Savaştan sonra Sovyetler Birliği’nin durumunu savaş sonrası orada bulunmuş olan İngiliz yazar Edward Crankshaw şöyle anlatır.

‘’Savaştan sonraki günlerde Moskova’dan Brest Litovsk’daki yeni sınıra henüz açılmış olan tren yolu ile ağır ağır gitmek bir kabusu andırıyordu. Yüzlerce, binlerce il etrafta ayakta duran ya da yaşayan varlık yoktu. Bütün kasabalar, şehirler yerle bir olmuştu. Ambar, silo diye bir şey kalmamıştı. Makine namına bir şey görünmüyordu. Ne elektrik santrali vardı, ne su deposu. Uçsuz, bucaksız topraklarda ayakta kalmış bir telgraf direğine bile rastlanmıyordu.’’

Birkaç nesli savaş meydanlarında yok olmuş, erkek nüfusu azalmış, sanayisi tahrip edilmiş Avrupa ve Amerika’yı tehdit ettiği iddia edilen Sovyet devleti hakkında Henry Kissinger utanmadan ve sıkılmadan bakın neler söyleyebiliyor.

‘’Stalin, Birleşik Devletler’e karşı da, 1940’ta Hitler’e karşı takındığı tavrın aynısını sergiledi. 1945’te Sovyetler Birliği, on milyonlarca kayıp dolayısıyla takatten düşmüş, ülkesinin üçte biri harap olmuş olduğu halde, atom bombası tekelini elinde tutan, savaştan zarar görmemiş Amerika’nın karşısında cesaretle duruyordu. 1940’ta da, kıtanın geri kalan kısmı elinde olan Almanya’nın karşısında idi. Her iki olayda da, Stalin ödün vermek yerine, Sovyet kuvvetlerini bir araya topladı ve olası düşmanlarına blöf yaparak, savaş olursa geri çekilmeyeceği, batıya doğru ilerleyeceği izlenimini verdi. Fakat her iki olayda da karşısındakilerin tepkisini yanlış hesapladı. 1940’ta Molotov’un Berlin ziyareti, Hitler’in Rusya’yı istila etmek kararını kuvvetlendirdi. 1945’te de aynı dışişleri bakanı, Amerika’nın iyi niyetini, Soğuk Savaş hesaplaşmasına dönüştürmeyi başardı.

Paradoksal bir şekilde, Stalin’in, ülkesinin ne kadar zayıf bir durumda olduğunu bilmesi, Soğuk Savaş’a doğru kayışı hızlandırdı. Ülkenin Moskova’nın batısındaki bölümü tamamen harap olmuştu geri çekilen orduların standart yöntemi olarak –ilk önce Sovyet, sonra Alman orduları– geriden gelenlerin Rusya’nın acımasız iklimi karşısında korumasız bir şekilde açıkta kalması için her bir bacayı havaya uçurmuşlardı. Siviller dâhil, Sovyetlerin savaş kayıpları 20 milyonun üzerindeydi. Bu rakama, Stalin’in temizlik hareketlerinde, esir kamplarında, mecburi kolektifleştirmelerde ve isteyerek yaratılan açlıktan ölenlerin sayısı olan bir 20 milyonu daha eklemeniz gerekir. Ayrıca Gulag’da mecburi çalışma kamplarındaki esirlikten kurtulan 15 milyonu daha sayabiliriz. Şimdi bu tükenmiş ülke, birdenbire kendini Amerika’nın atom bombası yapma teknolojik başarısı ile karşı karşıya buluyordu. Bu, Stalin’in uzun zamandan beri korktuğu anın geldiği ve kapitalist dünyanın kendi iradesini dayatmayı başarabileceği anlamına mı geliyordu?’’

Amerikalı devlet adamları, Sovyetler ideolojisinde ısrarlı olduğu sürece, görüşmeler anlamsız kabul edilmiş ancak özlerinin değişmesinin ardından anlaşmanın kendiliğinden gerçekleşeceğini iddia etmişlerdir. Amerikalı yöneticilere göre Sovyet-Amerikan anlaşmazlığının nedeni, çatışan ulusal çıkarlar değil Sovyet liderlerinin ahlaki noksanlıkları idi. Yaşanan anlaşmazlıktan Sovyet halkının değil, küçük bir yönetici kliğinin sorumlu olduğuna inanılıyor, tam bir Sovyet-Amerikan anlaşması için, Sovyetlerin değişmesi gerektiği söyleniyordu. Oysa Amerika’nın atom tekelinin olduğu anlaşılmasıyla Doğu Avrupa’da Sovyetler Birliği’ne düşman olmayan hükümetleri iş başına getirmek, Sovyet güvenliği için daha önemli olmaya başlamıştı.

Amerika, bugün, yerleşmiş çıkarların savunulması uğruna dünya çapında bir ihtilal aleyhtarı harekâtın önderidir; Amerika’nın bugünkü durumu Roma İmparatorluğunun durumuna benziyor. Roma da, kendi yönetimi altına giren yabancı topluluklarda fakirlere karşı devamlı olarak zenginleri desteklerdi. Roma’nın siyaseti eşitsizlik, adaletsizlik ve en kalabalık olanlar için en az mutluluk siyasetiydi. Amerika da Roma’nın rolünü isteyerek benimsemiştir.’’ (Arnold Toynbee)

Yazılanlara bakınca Batı Avrupa devletleri gibi klasik sömürgecilik yapmadığı iddia edilen Amerika Birleşik Devletleri’nin onlardan çok da geri kalmadığını, ortak zihniyetlerin pek değişmediğini, kurtarıcılık rolünü oynamaktan bıkmadığını hatta her geçen gün bu rolü oynamakta ustalaştığını görüyoruz. Savaş sonrası Türkiye’nin abartılı Sovyet tehdidi iddiaları Amerikalıların da ekmeğine yağ sürmüş, kendi çıkarları için dünya jandarmalığına soyunmalarını kolaylaşmıştır. Üzerinde milyonlarca insanın yaşadığı bir kıtayı ‘’Tanrı dünyayı yönetmemiz için bu toprakları el değmemiş bir şekilde bizim için sakladı’’ iddiasındaki düşüncesi zaten başlı başına hastalıklı olmasına karşın yardımlaşma, dayanışma, birlik beraberlik ve sevgi yerine tüketim kültürünü esas alan kapitalist sistem ve insan haysiyeti yerine yozlaşmayı, çürümüşlüğü, ahlaksızlığı öne çıkaran burjuva zihniyetinin dünya sistemine egemen olduğu ve bu egemenliğini sürdürmek için her yolu deneyeceği unutulmamalıdır. Bunu yapmak için de işbirlikçilere ihtiyacı vardır. Bu işbirliğinin üzeri her ne kadar ‘’milli’’ sıfatıyla örtülmek istense de burjuvazinin milli özelliği yoktur. Yazımı Niyazi Berkes’ten bir alıntıyla bitirmek istiyorum:

‘’Türkiye’ye insanca, uygarca bir kalkınma yoluna girilmesini bütün varlığımızla istediğimiz bir zamanda, aslında Amerika’yı tanımayan, ona düşman olan, Batı’ya karşı her türlü sahtekârlığı yapmaktan çekinmeyecek olan kişilerin başlattıkları rezaletle yüzünden ne Amerikan yardımının bir faydası görülmüş, ne de çağdaş bir ulus olma uğruna yapılmış bir savaşın bizlere emanet ettiği görevler yerine getirilmiştir.’

Salim Olcay

salimolcay@hotmail.com.tr

Yazarımızın diğer yazılarını okumak için tıklayınız.

Çocuklar ve Seçmenler

İnsanlardan umudu kestiğim zamanlar oluyor. Bu acı düşünce yazdıklarıma da yansıyabiliyor. (1) Ama çocuklardan hiç vazgeçmedim. Çoğu kez en az büyükler kadar bencil de olsalar, benim doğrularımı beğenmeyip ayrı bir dünyada yaşasalar da, kara bulutların ardına saklanan güneşin neredeyse gökyüzünü terk ettiği, en küçük bir ışığın sızmadığı, tüm yolların kapanıp geçilebilecek en ince patikaların da silindiği günlerde bile içimi yaşama sevinciyle doldurabiliyorlar. Zor bir yılın ardından yine belirsizliklerle dolu aylara hazırlandığımız bir dönemde “Çocukların bu karanlık dönemin geride kalmasına katkısı olur mu?” diye düşündüm. Dünyanın erkek egemenliğine girdiği günlerden beri yaşanan zorunlu acıların sonunu getirmek için kadınlara ve onların yumuşaklığını benimseyen erkeklere destek olarak. (2) Geleceğe ilişkin en doğru kararları aldığını öne süren sakallı, bıyıklı, temiz tıraşlı, genç, yaşlı, takım elbiseli ya da kendi giyim tarzını dayatan koca adamlar yüreklerini sağırlaştırıp yalnızca güce, kendi doğrularını benimsetmeye ve çıkarlarını sonsuza dek korumaya odaklanmışken, çocukları “Baba ne oluyor, ne yapıyorsun, dur artık!” diye haykırabilirler mi? Haykırsalar seslerini duyan olur mu? Yoksa sert bir tokatla “Sen de ölen, sakat kalan genç direnişçilerden biri mi olacaksın yoksa?” sorusuyla susturulurlar mı?

….

Epey zaman önce BBC Dünya Haberleri kanalında bir çocuk kitapları yazarıyla yapılan söyleşiye rastlamıştım. Ne Hardtalk programını yapan Sarah Montague, ne de Jacquiline Wilson tanıdığım kişiler değildi. Ama Wilson’ın “Böyle davranmalısınız demek için yazmıyorum, yalnızca benim karakterlerim böyle yapıyor diyorum.” sözü dikkatimi çekmişti. Bilginin yabancılaştığı, yalnız eğitim sistemi ve çocukların geleceğiyle (3) değil tüm iletişim kanallarıyla acımasızca oynandığı koşullarda bu yaklaşımın önemli olduğunu düşünmüştüm.

Konuşmayı duyduğum sırada bilmiyordum, Türkçede epey Jacquiline Wilson kitabı yayımlanmış. “Hepimiz Birimiz İçin”, “Kardeşimle Başım Dertte”, “Bay Havalı”, “Kızlar Âşık Oluyor”, “Anneme Neler Oluyor?” ve “Dinozorun Beslenme Çantası” başlıklarına rastladım. (4) Yazarın bir de hoş internet sitesi var. Çocuklar burada üye olup kendi odalarına girebiliyor, yazarın kendisinden özel bir mesaj alabiliyor, yeni kitapları gönderilen bültenlerle öğrenebiliyorlar. (5) Şu anda sitede Wilson’ın yıl sonu mesajı var. Bu yıl gecikmiş olduğunu, Noel armağanlarını henüz almadığını, tek bir Noel kartı bile yazmadığını, ağacını alıp süslemediğini, börek ve Noel pudingini yapmadığını söylüyor. Yeni kitabı için yoğun bir çalışmanın içindeymiş. Kahramanı Opal zor bir dönemden geçiyormuş. “Umarım onun için mutlu bir son yazmayı başarabilirim.” diyor. Sabahları elle yazdığını, öğleden sonra da biraz değiştirerek daktilo ettiğini belirtiyor. Yazdığı ilk bölümleri ne tür bir kapak tasarlayacağını düşünmeye başlaması için Nick Sharrat’a gönderiyormuş. Galeri bölümünde onun hazırladığı kitap kapakları görülebiliyor. Siteye üye olan çocuklar da Jacqueline’in kitapları için tasarladıkları kitap kapaklarını yükleyebiliyor. (6)

Kuşkusuz Türkiye’de de bu tür çalışmaları yapabilecek, düşünüp üretebilecek çocuklar var. Ne yazık ki eğitimle ilgili politikalar bunların sayısını artırmayı amaçlamıyor. Belki de tam tersini yapıp olan ışıkları bile söndürmeye, davranışları kontrol etmeye, herkesi kendine benzetmeye, yaşamdan soğutmaya, sorgulamadan itaat etmeyi öğretmeye çalışıyor. Geleceği biçimlendirmek için atılan adımlar umut vermiyor. Özgür düşüncenin önü açılmadıkça eğitime yapılan tüm yatırımların boşa gittiği, gideceği görmezden geliniyor.

Kemal İnal eğitim sistemindeki başarısızlığı dört temel nedene bağlıyor. (7)

İlk olarak bilgi, yetenek ve beceri sahibi, çok iyi yetişmiş uzman kadroların son dönemlerde MEB merkez ve taşra teşkilatından sürüldüğünü söylüyor. Neredeyse tüm okulların müdür ve yardımcıları eğitim bilimleri, pedagoji, psikoloji, sosyoloji ve antropoloji konusunda bilgisiz kişilerden seçilmiş. Eğitime geleneksel açıdan bakan ilahiyat temelli bu yapıyla eğitim sistemi, artık partizanlık, patronaj, hemşerilik, tarikatçılık gibi ayrımlar üzerinden temellendirilmeye ve işletilmeye başlanmış. Eğitim-Sen gibi sendikalar, MEB merkez ve çevre örgütlerinde kalitesizleşme sonucu oluşan çarpık işgücü istihdam politikalarına dikkat çeken araştırmalar, raporlar ve eylemlerle kamuoyunda farkındalık çalışmaları gerçekleştirmiş. MEB, bu tür çalışmaları ideolojik olarak etiketleyip kulak ardı etmiş, suçlamış.

İkinci neden olarak laik, demokratik ve bilimsel eğitimin bu dönemde hiç olmadığı kadar geriletildiğini gösteriyor. Kuran kurslarının aşırı artışı, orta düzeydeki imam hatip okullarının açılışı ve zorunlu din dersinin yanı sıra seçmeli üç din dersinin daha müfredata konulması sonucu öğrencilerin mistik bilgilere yönlendirildiğini, derslerde bilimsel evrim teorisinden bahsetmenin artık kahramanlık gerektirdiğini söylüyor. Bu teoriden bahseden öğretmenler ya veliler ve okul yönetimleri tarafından kınanmış, ya da MEB teşkilatı haklarında soruşturma açmış. Artık din eğitimi, en az fen eğitimi kadar prestijli olmuş.

Üçüncü başlığı “teknoloji fetişizmi”. F@TİH gibi projelerde ileri teknolojinin dersliklerde kullanımıyla eğitimde ilerleme sağlanacağı sanılmış. Oysa öğrencilere ücretsiz dağıtılmaya başlanan tablet bilgisayarlar, sınıflara yerleştirilen akıllı tahtalar gibi aletler gereken tutarlı bir eğitim içeriği olmayınca işe yaramamış. Teknoloji fetişizmiyle teknolojiden rasyonel biçimde yararlanma arasındaki fark anlaşılamadığı için başarısızlığın nereden kaynaklandığı da görülemiyormuş. İnal, ileri teknolojiyi kullanacak olan öğretmenlerin ağır çalışma koşullarının düzeltilmediği ve teknolojiyle demokratik ve bilimsel değerler aktarılmadığı sürece ilerleme sağlanamayacağını söylüyor.

Dördüncü bölümde “çarpık sınav mantığı” çelişkisini işliyor. Tüm eğitim sistemi, sınav mantığı üzerine her geçen sene daha güçlü biçimde temellendirilmiş, sınavlar eğitim sistemini esir almış. Öğrencinin ilgi ve yeteneklerini ortaya çıkarması gereken bu değerlendirme aracı, yalnızca iyi okullara girişin önündeki aşılması gereken engel olarak algılanmış. Sınav sayısı sürekli artırılırken dershane, etüt merkezi, okuma salonları gibi özel öğretim kuruluşlarının sayısı ikiye katlanmış. “İnsan olmak”, “ülkesine faydalı biri haline gelmek”, “insanlık için iyi şeyler yapmak” gibi değerlerden kimse bahsetmez olmuş.

….

Günümüzde iş yapmanın tüm biçimleri gibi eğitimin de değişmesi kaçınılmaz. Yaşamımız her an hızlanırken “Işık Patlamaları” ayrı bir önem kazanıyor. Binlerce yıl karanlıkta yaşayan insanlar ateşle aydınlandıklarında, eskiden el yazmaları ve duman işaretleriyle iletilen bilgiler matbaa ve elektrikten yararlanarak iletildiğinde başlamış değişim sürecinin yeni bir aşamasına girildi. Işık hızıyla haberleşen bir dünyada yaşamanın yeniden tanımlanması gerekiyor. (8) Işıktan düşen notlar şu anda internet dünyasında dolaşıyor, kimi yayılıp büyüyor, kimi sessizleşip siliniyor. Suya düşen taşın yarattığı dalgaların sönmesi kaçınılmazdır. Düşünceler de bu modelin dışında değildir. Bireyin kafasında dönüp duran yansımalar yok oluyorlardı, sözcükler ve yazı onları kalıcı kılmıştı. Artık iletişimin yeni bir aşamasındayız. İronik olarak, kafamızdakilerle onları aktardığımız ortam arasındaki farklar azaldı. İkisi de suya yazılmış, her an silinebilecek yazılar olarak elektriğin dalgalarında buluştu.

İnternet olmasa İpek Paraşüt’ü (9) duyar mıydım, ne zaman duyardım, bilmiyorum. The Paris Review 1953′te kurulmuş ve sayfalarında Adrienne Rich, Philip Roth, V. S. Naipaul, T. Coraghessan Boyle, Mona Simpson, Edward P. Jones ve Rick Moody gibi günün önemli yazarlarına yer vermiş. Jack Kerouc’ın Meksikalı Kız öyküsünü 1955′te yayımlayarak onun çalışmalarını ilk fark edenlerden olmuş. John McPhee’nin en çok ilgi gören çalışmalarından İpek Paraşüt’ün adı burada yazarla yapılan bir söyleşide geçiyor. Kurgudışı edebiyattaki sanatsal yöne bir örnek olarak McPhee’nin işlediği konu ne olursa olsun buna özgün bir yaklaşımla baktığı söyleniyor. McPhee yazısına kişisel bir yan katıyor, onu konuyla ilgili yazmaya itenin ne olduğunu bir biçimde dile getiriyormuş, böylece her konu ipek bir paraşüt gibi açılıyormuş, yükseğe uçarak ve birdenbire renklere ve değişik biçimlerle bezenmiş olarak ortaya çıkıvererek.

Yaşamda da ince ayrıntılar düşünülerek hazırlanmış gizli paraşütler zamanı geldiği anda birdenbire açılıp gökyüzünde beliriveriyor, tüm dünyamızı kaplıyor.

Bu yeni koşullar olmasa yolsuzluk operasyonları böyle gündeme gelip yayılabilir miydi? Düşünüp gören insanlar kime (Hırsıza mı, yakalayana mı, ev sahibine mi, yoksa korkak bir karanlık içinde akrep gibi yaşayan dünyanın en tuhaf mahlûkuna mı?) kızacaklarını bilemeden olup bitenlere yine çaresizlik içinde bakarlar mıydı? Serçe gibi telaşlı, midye gibi kapalı ve rahat yaşayıp seçim sandığı sürülerine hemen katılıveren kardeşlerini anlayabilirler miydi? (10) Peki bu şiir kime, ne anlatabilirdi? Akrebe mi, yoksa hüzünlü bir sessizliğe gömülüp kara kara düşünenlere mi bir mesaj verirdi?

Yaşamını barış içinde sürdürmek isteyen çoğunluk için bu olup bitenlerin anlamı ne? Filler tepişirken bir kez daha çimenler mi eziliyor?

Nasıl bir ülkede “Cinayette dokunmadılar yolsuzluk operasyonunda attılar” başlığı atılabilir? (11) Bunun yazılabilmesini basın özgürlüğünün bir göstergesi olarak görüp sevinmeli miyiz? Yoksa daha karanlık günlere hazırlananların şimdilik zararsız buldukları için sonucu etkilemeyecek bir haber diye ses çıkarmadıklarını mı düşünmeliyiz?

Hukukun, insan haklarının ve yasama yürütme yargı arasındaki kuvvetler ayrılığı dengesinin korunduğu, basının haber alabildiği ve verebildiği, seçmenlerin gelişmeleri öğrenerek gerektiğinde seslerini duyurabildiği bir yerde tüm bunlar yaşanabilir miydi?

Nasıl bir ülkede yolsuzluğu soruşturanlar hain ve düşman ilan edilir, kimin ne yapmış olduğu bir yana bırakılıp olayın çözümü seçim propagandalarıyla kazanılacak bir başarıya bağlanır? Bir oylama yapılıp yüzde doksan dokuzun desteğini alsa katil artık katil olmayacak mıdır? Seçim kazanan hırsızın çaldıkları artık soruşturulmamalı mıdır?

Nasıl bir ülkede “İstanbul’da Bakanların çocuklarının da aralarında bulunduğu ‘yolsuzluk ve rüşvet’ iddiaları ile ilgili operasyonun başlaması ile birlikte önce İstanbul Emniyeti’nde kar yumağı şeklinde başlayan süreç, adeta bir çığa dönüşerek Türkiye çapına ulaştı.” haberleri yapılırken utanç duyulmaz, üstelik tepki gösterenler engellenir?

Nasıl bir ülkede bu olaylar yaşanabilir, yolsuzluk güçler savaşında önemsenmeyecek küçük bir ayrıntı olarak görülerek unutturulmaya çalışılır, tüm söylenenlere kulak tıkanıp inanılmaz yorumlar yapılabilir?

Yaşamları tüm olanların dışında sürüp giden çimenlerin olup bitenden haberi yok. Bilseler, anlamaları kolay değil. Yazılanları, yorumları (12) okusalar bile işleri zor.

“Yolsuzluk operasyonu, bazen sadece bir yolsuzluk operasyonu değildir.”

“Neye niyet, neye kısmet… Açıkçası bu satırların yazarı dâhil ‘Cemaat’ merkezli gerginlikleri izleyen pek çok kişi, iktidar kanadındaki bazı önemli kişilere ait cinsel içerikli kasetlerin siyaset piyasasına sürülmesini bekliyorduk. Bunun yerine yolsuzluk iddialarına dayalı gözaltılar geldi.”

“Aralarında 3 bakanın oğlunun da olduğu iddia edilen dünkü operasyonun böyle bir hakkaniyeti ortaya çıkarmak için yapıldığından çok emin değilim. Haa… Bu operasyon normal bir zamanda yapılmış olsaydı eğer, doğruluğundan şüphe duymak bir yana, emin olun “o operasyon sonuna kadar gitsin” diye elimden gelen desteği verirdim. Ama böyle bir zamanda… Emniyet ve yargı içinde konuşlu olduğu bilinen derin yapının, çetelerin mevcut hükümeti şantaj yaparak sindirmeye, diz çöktürtmeye çalıştığı bir dönemde yaptığı bu operasyon maalesef hiç inandırıcı gelmedi bana.”

“Bu 37 kişinin içerisinde ne yazık ki hâlen babaları bakanlık görevinde olan isimler de var. İçişleri Bakanı Muammer Güler’in oğlu Barış Güler, Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan’ın oğlu Salih Kaan Çağlayan ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar’ın oğlu Abdullah Oğuz Bayraktar da ne yazık ki gözaltına alınanlar arasında bulunuyorlar. Bu kişiler gerçekten yolsuzluk ve rüşvet suçu işlemişlerse, elbette cezalarını çekmelidirler. Tabiatıyla genç ve iyi eğitilmiş insanımızın içine düştüğü bu durum çok üzücüdür. Lâkin ben en çok da bu oğulların babalarının durumuna üzülüyorum.”

“Bir operasyon hükümete kadar uzanıyorsa bunu yapanlar ya çok çılgın olmalı ya da ellerinde şek ve şüphe götürmeyecek, inkâr edilemeyecek, tevil yapılamayacak netlikte belgeler bulunmalı. Zaten yargının görevi hukuka aykırı olan, yasaların suç saydığı, kriminal vakaların üzerine gitmek değil midir? Böyle konuların üzerine gitmemek, yargının bizzat kendisinin suç işlemesi anlamına gelir.”

“Türkiye’de bir köşe yazarıysanız dünkü ‘Yolsuzluk operasyonu’nu es geçemezsiniz. Bu operasyona değinen yazınızı ise ‘Ak Parti iktidarı’ ve ‘Cemaat’ ya da ‘Hizmet’ sözcüklerini geçirmeden yazamazsınız. Öyle yaparsanız, Bizans kuşatıldığı sırada şehrin içinde ‘meleklerin cinsiyeti’ni tartışan bir piskopos ile aranızda pek bir fark kalmaz.” Biz öyle yapmayalım. Farklı bir açıdan ‘konu’ya yaklaşmayı deneyelim. İngilizce bir söz vardır ‘Power corrupts’ diye; devamı da şöyledir: ‘Absolute powers corrupts absolutely.’ Türkçeye şöyle çevrilebilir: “İktidar bozar” ve “Mutlak iktidar mutlaka bozar.”

“Dün başlayan yolsuzluk operasyonları ile kentsel dönüşümün nihayet ekonomisini de konuşmaya başlıyoruz.”

“Türkiye 17 Aralık sabahına bambaşka bir haberle uyandı. Tanınmış işadamları, bankacılar, siyasetçi ve siyaset bağlantılı birçok isim gözaltına alınmıştı. Aralarında son dönem parlayan inşaatçı Ali Ağaoğlu’dan İran Azerisi işadamı Reza Sarrab’a (Türk vatandaşlığına geçiş sonrası Rıza Sarraf), Halk Bankası Genel Müdürü Süleyman Aslan, İstanbul Fatih’in AK Partili Belediye Başkanı Mustafa Demir’in yanı sıra, üç bakanın çocuklarının da bulunduğu bildiriliyordu.”

“Evet, Türkiye’de devlet iktidarını denetleme üzerine kurulu müthiş bir iktidar kavgası var. Bir tarafta seçilmiş meşru bir iktidar, diğer tarafta bu iktidarın alanını daraltmaya, mümkünse tasfiye etmeye yönelen bir irade. Hemen her zayıf nokta, zaaf üzerinden, iktidar alanına yönelik müthiş ve sofistike bir saldırı organize ediliyor. Önce bir muhalefet dili oluşturuluyor. Kamuoyu algısı ciddi biçimde yönlendiriliyor. Ardından bu algıya yönelik operasyonlar servis ediliyor. Devlet iktidarını denetlemeye, bu denetleme kampanyasının önünde duranları tasfiye etmeye yönelik irade hiçbir şekilde Türkiye ile sınırlı değil. Sınırı aşan, çok yönlü, çok taraflı bir mücadele izliyoruz. Bu kanaat kişisel değil, toplumsal bir zemin bulmuş durumda.”

“Öncelikle ilkeyi net ortaya koyalım: Yolsuzluğa bulaşmış olan babam da olsa, cezasını çeksin. Bu cümleyi kurmak, benim gibi hâlâ kirada oturan birisi için en rahatı ve en kolayı. Şimdi gelelim zor kısmına; yerel seçim sathı mailine girilmişken yapılan bu operasyonun perde arkasında başka siyasî-iktisadî motivasyonların olması ihtimaline…”

“Hukukun üstünlüğüne dayalı rejimlerin vatandaşları ayrıcalığa sahiptirler. Çünkü sabah karanlığı kapıları çalındığı zaman, gelenin sütçüden başka biri olamayacağını bilirler. Öyle bir rüyanın gerçekleştiğini görmek için kim bilir kaç yıllar bekleyeceğiz?”

“Fethullah Gülen cemaatiyle AKP hükümeti arasında 2024’de kurulmuş gibi gözüken ittifakta birçok kırılma noktasına tanık olmuştuk. Bunların ilk akla gelenleri ÇYDD Başkanı Prof. Türkan Saylan’ın evinin Ergenekon soruşturması kapsamında polis tarafından basılması (13 Nisan 2024); Mavi Marmara olayının (31 Mayıs 2024) ardından Gülen’in Wall Street Journal’a mülakat vererek İsrail yanlısı pozisyon alması; gazeteciler Ahmet Şık ile Nedim Şener’in Odatv soruşturması kapsamında tutuklanmaları (3 Mart 2024); Prof. Büşra Ersanlı ve yayıncı Ragıp Zarakolu’nun KCK soruşturması kapsamında tutuklanmaları (28 Ekim 2024) ve nihayet MİT Müsteşarı Hakan Fidan başta olmak üzere eski ve görevdeki bazı MİT yöneticilerinin PKK ile Oslo görüşmelerini yürüttükleri için özel yetkili savcı Sadrettin Sarıkaya tarafından ifadeye çağırılması (7 Şubat 2024).”

“Ankara toz duman dersek abartı olmaz. Dershanelerle başlayan gerginlik dün başlayan yolsuzluk operasyonu ile zirve yaptı.”

“Demokratikleşme tarihini geriye doğru yazamazsınız. Önce ‘hükümet medyası görmüyor, penguenler…’ falan edebiyatına başladılar. Yurttan sesler korosu bu ezgiyi okurken, yandaş dedikleri televizyonlar bırakın haberi her bültende son dakika geçmeyi, operasyonların piyasalara etkisini konuşmaya başlamıştı bile.”

Yolsuzluk operasyonu dünya basınında da yer almış. (13)

….

Tüketim toplumlarında galiba yalnızca deterjan ve diş macunu değil, düşünceler ve algılar da halkla ilişkiler çalışmalarıyla pazarlanıyor. Reklamlar öncelikle kadınları ve çocukları hedef alıyor. Tüm topluma yayılıp kök salmak, vazgeçilmez olmak istiyorlar. Marka değerinin yükselmesi üründen bile önemli oluyor. İnsanlar yolda görseler üzerine basıp geçecekleri bir kumaş parçasına yoksul bir ailenin aylık harcamasının üstünde paralar ödeyebiliyor.

Türkiye’de son dönemlerde ortalığın bu denli karışmasının nedeni güçler savaşında yeni bir aşamanın başlaması, yakında gerçekleşecek yerel ve genel seçimler. Güçlüler bu yüzden konumlarını korumak, yerlerini sağlamlaştırmak istiyorlar. Güçsüzlerinse hep güçsüz kalmaları için önlerini kesiyorlar, susturuyorlar, sindirmeye çalışıyorlar. Çoğunluğun oranların dışına çıkmamasını, hep izleyici kalmasını, yalnızca oy kullanarak bir sayının içinde kaybolmasını istiyorlar. “Özgürlük” diye haykıran kitlelerin ne dediğini umursamıyorlar. “Verdiğimiz kadar özgürlükle istediğimiz gibi yaşayacaksınız, kesin sesinizi!” diye azarlıyorlar.

Oysa özgürlüğün önünü kesmek sanıldığı kadar kolay değildir. Düşünüp kendi yolunu seçebilen kitleler oranların içine hapsedilemezler, en az su kadar güçlüdürler. Yollardan çağlayarak akarlar. Karşılarına çıkan kayaların çevresinden dolaşırlar, önleri alışveriş merkezi inşaatlarıyla kesildiği için geçemezlerse toprağın altına inerler, sabırla uzun bekleyişlere katlanırlar. Er ya da geç denize ulaşırlar.

….

Gelecek daha güzel olacaksa çocukların yorulmadan akan bir ırmak olmayı, denize kavuşmayı, deniz olmayı öğrenmesi gerek. Bu yüzden çocuklar için edebiyat çok önemli. İnsanı ve yaşamı, geçmişi ve geleceği bencil yaşlıların öfkeli yalanlarından değil, bilimin ve sanatın duru gerçekliğinden öğrenebilmeleri için.

Seçimler yaklaşıyor. Yıllarca cehaletin kör karanlığına itilmiş insanlar belki de son ve kesin yürüyüşlerine sessizce hazırlanıyorlardır. Kadınların ve onların yumuşaklığına saygı gösteren erkeklerin gizli güçlerini çocukları için kullanmayı düşünüyorlardır. Bunun “Geleceğimizi karartmayın!” diyen çocuklarını dinlemek için son şansları olabileceğini belki de anlamak üzeredirler.

Çocuklar, kadınlar ve erkekler, seçmenler, seçebilenler, seçemeyenler. Artık yaşama sahip çıkmanın yeni yollarını bulmalı, geleceklerini başkalarının eline bırakıp sessiz bir bekleyişe girmemelidirler. Ortak akıl, gücünü kendi çıkarlarını korumak için kullanan birkaç kişinin gerçek yüzünü çoktan görmüştür. Bu gerçeği demokrasi oyununun sayılarına yansıtması zor olmayacaktır.

Mehmet Arat

mehmetarat@ymail.com

Yazarımızın diğer yazılarına göz atmak için tıklayınız.

NOTLAR

1. Mehmet Arat, Doğanın En Büyük Yanlışı: İnsan, http://blog.milliyet.com.tr/doga-nin-en-buyuk-yanlisi-insan/Blog/?BlogNo=352989

2. Mehmet Arat, Kadınlar Nerde?, http://sanatlog.com/sanat/kadinlar-nerde/

3. Mehmet Arat, Bilginin yabap class=”MsoNoSpacing” style=”text-align: justify;”ncılaşması, http://blog.milliyet.com.tr/bilginin-yabancilasmasi/Blog/?BlogNo=356091

4. Jacqueline Wilson - arama sonuçları,

http://www.kabalci.com.tr/?p=Products&q=+Jacqueline+Wilson&search=1

5. My Room, http://www.jacquelinewilson.co.uk/myRoom.html

6. Your Work, http://www.jacquelinewilson.co.uk/gallery.html?g=2

7. Kemal İnal, Mesele sadece teknoloji değil,

http://www.radikal.com.tr/radikal2/mesele_sadece_teknoloji_degil-1166059

8. Mehmet Arat, Işıktan Düşen Notlar, http://mehmetarat.blogspot.com/

9. John McPhee, The Art of Nonfiction No. 3, Interviewed by Peter Hessler,

http://www.theparisreview.org/interviews/5997/the-art-of-nonfiction-no-3-john-mcphee, Spring - 2010 No. 192

10. Nâzım Hikmet, Dünyanın En Tuhaf Mahlûku,

http://www.siir.gen.tr/siir/n/nazim_hikmet/dunyanin_en_tuhaf_mahluku.htm

11. Toygun Atilla, Cinayette dokunmadılar yolsuzluk operasyonunda attılar,

http://www.hurriyet.com.tr/gundem/25407568.asp

12. 10 gazeteden 22 yazar yolsuzluk operasyonu hakkında ne yazdı?, http://t24.com.tr/haber/10-gazeteden-20-yazar-yolsuzluk-operasyonunu-yazdi/246349

13. Yolsuzluk Operasyonu Dünya Basınında, http://www.haber3.com/yolsuzluk-operasyonu-dunya-basininda-haberi-2374965h.htm

/span